Nauczyciel zatrudniony w szkole niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej, tak jak każdy pracownik,
podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia przeciwko porządkowi pracy, zgodnie z art. 108 Kodeksu pracy. Niemniej, ze względu na szczególny charakter pracy nauczyciela, kwestie związane z odpowiedzialnością dyscyplinarną nauczyciela, w tym zatrudnionego w szkole niepublicznej o uprawnieniach szkół publicznych, regulują art. 75–86 Karty Nauczyciela (art. 91b ust. 2 pkt 3).

Należy zwrócić uwagę na szczególną odpowiedzialność ciążącą na nauczycielu mianowanym i dyplomowanym, którzy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom przewidzianym w art. 6 Karty Nauczyciela (m. in. rzetelne pełnienie powierzonej funkcji, kształcenie i wychowywanie uczniów w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji RP, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; dbanie o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów).

Nauczyciel zgodnie z art. 76.1 Karty Nauczyciela może być ukarany: naganą z ostrzeżeniem, zwolnieniem z pracy, zwolnieniem z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania oraz wydaleniem z zawodu nauczycielskiego. Kary dyscyplinarne wymierza komisja dyscyplinarna, z uwzględnieniem procedury odwoławczej zgodnie z art. 77.

Kwalifikacje nauczycieli

W szkole niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej muszą być zatrudnieni nauczyciele obowiązkowych zajęć edukacyjnych (określonych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych; DzU, Nr 15, poz. 142 z późn. zm.), posiadający kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych, zgodnie z art. 7 ust. 3 pkt 6 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.). Wymogi te dotyczą kwalifikacji zarówno merytorycznych (ukończone studia z zakresu wykładanego przedmiotu), jak i formalnych (przygotowanie pedagogiczne). Dokładnie określa je Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (DzU z 2002 r., Nr 155, poz. 1288 z późn. zm.).

Odrębne regulacje prawne dotyczą nauczycieli religii. Znajdziemy je w Porozumieniu pomiędzy Polską Radą Ekumeniczną oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 4 lipca 2001 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej (DzU MEN z 2001 r., Nr 3) oraz w Porozumieniu pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii (DzU MEN z 2000 r., Nr 4).

Czy można zatrudnić nauczyciela bez kwalifikacji?

Tak. Wyjątki od reguły określone są zarówno w Karcie Nauczyciela, jak i Ustawie o systemie oświaty.

Zgodnie z art. 10 ust. 3 Karty Nauczyciela
w szczególnych przypadkach uzasadnionych potrzebami szkoły może być zatrudniony nauczyciel nieposiadający pełnych kwalifikacji. Jest to wyjątkowa sytuacja. Osoba taka, rozpoczynając pracę w szkole, ma wymagany poziom wykształcenia, lecz nie może się wykazać przygotowaniem pedagogicznym. Musi ona w takiej sytuacji zobowiązać się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie odbywania stażu. Pomimo że ustawa tego nie precyzuje, wskazana jest pisemna forma tego rodzaju deklaracji. Jeśli z przyczyn od nauczyciela niezależnych nie uzyska on w ciągu roku uprawnień, staż na stopień nauczyciela kontraktowego przedłuża się do momentu uzyskania kwalifikacji. Oznacza to, iż pracownik bez kwalifikacji nie może być zatrudniony w następnym roku, jeśli z własnej winy nie uzupełnił wykształcenia, pomimo złożonej wcześniej deklaracji.

Następny wyjątek przewidziany został w art. 86 Ustawy o systemie oświaty. Minister Edukacji Narodowej może wyrazić zgodę na zatrudnienie nauczyciela nieposiadającego pełnych kwalifikacji, w szczególności gdy uzna szkołę niepubliczną za eksperymentalną.

Wreszcie w uzasadnionych przypadkach w szkole niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej może być zatrudniony w trybie art. 7 ust. 1a Ustawy o systemie oświaty nauczyciel nieposiadający wymaganych kwalifikacji, jeśli spełnione zostaną następujące przesłanki:

1) uznanie przez dyrektora szkoły, że zatrudniona osoba posiada przygotowanie odpowiednie do prowadzenia danych zajęć;

2) uzyskanie zgody kuratora oświaty, a w wypadku szkoły artystycznej – ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Dyrektor szkoły kieruje wówczas do kuratora oświaty umotywowane uzasadnienie powodów zatrudnienia takiego pracownika oraz informacje o: przewidywanym okresie zatrudnienia, dokumentach, na podstawie których uznał kwalifikacje za odpowiednie do prowadzenia danych zajęć (kserokopia dokumentacji), dotychczasowym przebiegu zatrudnienia oraz działaniach, jakie dyrektor szkoły podjął w celu zatrudnienia nauczyciela z odpowiednimi kwalifikacjami.

Czy można w szkole niepublicznej o uprawnieniach szkół publicznych zatrudnić nauczycieli bez kwalifikacji z pominięciem powyższych procedur? Tak, ale wtedy może nastąpić cofnięcie uprawnień szkół publicznych, co w przypadku szkoły podstawowej i gimnazjum oznacza de facto ich likwidację, gdyż posiadanie tych uprawnień jest warunkiem koniecznym istnienia tych szkół.

Pozostałe zasady zatrudniania nauczycieli

Pozostałe aspekty zatrudniania nauczycieli w szkołach niepublicznych regulują przede wszystkim Kodeks pracy oraz wewnątrzszkolne akta prawne (statut szkoły) i ewentualnie przepisy stanowiące zasady funkcjonowania organu prowadzącego (np. fundacji).

Oznacza to, że pracodawcą nauczyciela może być na przykład dyrektor szkoły, osoba fizyczna (np. właściciel szkoły prywatnej) lub prawna będącą organem prowadzącym szkołę. W przypadku szkoły prowadzonej przez fundację stosunek pracy z nauczycielem może nawiązywać na przykład prezes zarządu fundacji, wyłoniony przez radę fundacji.

Pracodawcę nie wiążą przepisy Karty Nauczyciela dotyczące formy zatrudnienia nauczyciela (np. pracodawca nie ma obowiązku nawiązywania stosunku pracy z nauczycielami mianowanymi i dyplomowanymi na podstawie mianowania, zgodnie z art. 10 ust. 5 Karty Nauczyciela, co oznacza, że nie znajdują zastosowania przepisy związane na przykład z przeniesieniem czy z obowiązkiem wypłacenia odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego nauczycielowi w trybie art. 20 ust. 2 – rozwiązanie stosunku pracy z powodu częściowej lub całkowitej likwidacji szkoły), lecz obowiązuje Kodeks pracy (np. umowa zlecenia, umowa o pracę na czas określony lub nieokreślony). Pracodawca nie powinien zapominać o tym, że zgodnie z art. 25(1) § 1 Kodeksu pracy zawarcie trzeciej kolejno umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio została ona zawarta na czas określony na następujące po sobie okresy, o ile przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o pracę nie przekroczyła 1 miesiąca.

Kodeks pracy, w odróżnieniu od Karty Nauczyciela, nie reguluje pensum nauczyciela. Oznacza to, że to pracodawca ustala wysokość wymiaru zatrudnienia, mając na uwadze, iż tygodniowy wymiar pracy nie może przekroczyć 40 godzin.

Wysokość wynagrodzenia nauczyciela zatrudnionego w szkole niepublicznej ustala pracodawca. Należy pamiętać o tym, że zgodnie z art. 77 § 1 Kodeksu pracy pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania. Jeżeli w szkole działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią treść regulaminu.

Czas pracy nauczycieli zatrudnionych w szkołach niepublicznych reguluje dział VI Kodeksu pracy. Pracodawca, oczywiście, powinien brać pod uwagę kalendarz roku szkolnego, może również uwzględniać przepisy Karty Nauczyciela, pod warunkiem że będą one korzystniejsze dla pracownika niż regulacje przewidziane w Kodeksie pracy. Art. 154 § 1 Kodeksu stanowi, iż wymiar urlopu wynosi: 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. W praktyce większość szkół niepublicznych w zakresie terminów urlopów nauczycieli stosuje rozwiązania zbliżone do obowiązujących w szkolnictwie publicznym.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
(DzU z 1982 r., Nr 3, poz. 19 z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (DzU z 1974 r., Nr 24, poz. 141 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).

4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (DzU z 2002 r., Nr 155, poz. 1288 z późn. zm.).

5. Porozumienie pomiędzy Polską Radą Ekumeniczną oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 4 lipca 2001 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej (DzU MEN z 2001 r., Nr 3).

6. Porozumienie pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii (DzU MEN z 2000 r., Nr 4).

7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (DzU, Nr 15, poz. 142 z późn. zm.).

8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU z 2002 r., Nr 51, poz. 458 z późn. zm.).

Kazimierz Stankiewicz – dyrektor Niepublicznej Szkoły Podstawowej nr 47 im. R. Schumana w Warszawie