PYTANIE

Proszę o odpowiedź, czy nauczyciel może być zatrudniony na dwóch etatach (18 godzin w szkole podstawowej i 12 godzin w wyższej szkole zawodowej),

gdy inny nauczyciel tego samego przedmiotu ma zaproponowane tylko 11 godzin (zmniejszone pensum)? Dodam, że obaj nauczyciele mają takie samo wykształcenie i ten sam stopień awansu zawodowego.

ODPOWIEDŹ

Autor pytania nie wskazał podstawy zatrudnienia obu nauczycieli, a ma to istotne znaczenie w sprawie. Nie podał także przyczyny „zmniejszenia pensum”. Jeśli przyjąć, że wynika ono z ograniczenia zatrudnienia, to znaczy, że nauczyciel ten jest zatrudniony na podstawie mianowania i z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela (częściowa likwidacja szkoły albo zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmiany planu nauczania) nie było możliwości dalszego zatrudnienia go w pełnym wymiarze zajęć. Być może w przedstawionej sytuacji liczba godzin lekcyjnych zmniejszyła się na tyle, że nie wystarczyła na wypełnienie dwóch etatów nauczycielskich. Wtedy dyrektor szkoły musi wybrać nauczyciela do zwolnienia albo, za zgodą nauczyciela, do ograniczenia zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż ½ obowiązkowego wymiaru zajęć. Wybór konkretnego nauczyciela powinien opierać się na kryteriach obiektywnych i niedyskryminujących oraz mających na celu uzyskanie jak najwyższego poziomu nauczania. Sąd Najwyższy uznał potrzebę poddania kontroli sądowej przyjętych przez pracodawcę kryteriów wyboru konkretnego nauczyciela do zwolnienia z pracy w celu dokonania oceny, czy rozwiązanie z nim stosunku pracy było uzasadnione (orzeczenie SN z dnia 27 listopada 1997 r., I PKN 399/97). Tę samą zasadę należy przyjąć w razie wyboru nauczyciela do ograniczenia zatrudnienia, gdyż obowiązują tu analogiczne kryteria wyboru. Zatem nauczyciel, który uważa, że wytypowanie przez dyrektora jego osoby jest nieuzasadnione, może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Przepisy prawne nie precyzują, o jakie to kryteria wyboru chodzi. Decydujące znaczenie mają więc orzeczenia Sądu Najwyższego. Przytoczę najważniejsze z nich, z zastrzeżeniem, że te same kryteria obowiązują w wypadku zwolnienia, przeniesienia w stan nieczynny (obecnie tylko na wniosek nauczyciela) oraz ograniczenia zatrudnienia:

• W doborze nauczyciela do dalszego zatrudnienia powinna być uwzględniona podstawa nawiązania stosunku pracy. Sąd Najwyższy wyjaśnia, że trwałość stosunku pracy nauczyciela mianowanego (zatrudnionego na podstawie mianowania) jest chroniona bardziej niż nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę (wyrok SN z dnia 14 grudnia 2000 r., I PKN 138/00). Być może ta sytuacja dotyczy nauczycieli z pytania. Jeśli jeden z nich jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a zachodzą zmiany organizacyjne uniemożliwiające zatrudnienie go w pełnym wymiarze zajęć, to nauczyciel ten nie ma możliwości wyrażenia zgody na ograniczenie zatrudnienia, tylko na obniżenie wymiaru (w drodze wypowiedzenia albo porozumienia zmieniającego). W określonych sytuacjach możliwe jest, że umowa o pracę stanowi podstawę zatrudnienia także nauczyciela mianowanego i dyplomowanego. Dzieje się tak, gdy już w chwili zatrudnienia nauczyciela nie było możliwości zapewnienia mu pełnego wymiaru zajęć i sytuacja ta utrzymuje się (art. 10 ust. 6 Karty Nauczyciela) albo zachodzą przyczyny wymienione w art. 10 ust. 7 KN (potrzeba wynikająca z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela).

• Porównanie kwalifikacji zawodowych, jako kryterium wyboru nauczyciela do zwolnienia, wymaga uwzględnienia nie tylko formalnego poziomu wykształcenia, ale także praktyki w nauczaniu danego przedmiotu. Należy zatem brać pod uwagę okres zatrudnienia na stanowisku nauczyciela przedmiotu, którego liczba godzin nauczania ulega zmniejszeniu, nie zaś ogólny czas wykonywania zawodu (wyrok SN z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 771/00).

• Jeśli praca nauczyciela jest najniżej oceniana przez przełożonych oraz uczniów i ich rodziców, to wybór tego nauczyciela do zwolnienia nie jest dowolny ani nie narusza zasady równego traktowania pracownika lub zasady niedyskryminacji (wyrok SN z dnia 19 maja 2004 r., I PK 608/03). Nie jest dyskryminacją przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na podstawie niekorzystnej oceny jego pracy i osiągnięć w nauczaniu i wychowaniu uczniów (wyrok SN z dnia 11 września 2001 r., I PKN 610/00).

• Długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole, nieobecności nauczyciela w szkole z powodu choroby, mogą uzasadniać jego wybór do przeniesienia w stan nieczynny (wyrok SN z dnia 22 września 2000 r., I PKN 29/00).

Istotnym kryterium powinien być także posiadany przez nauczyciela stopień awansu zawodowego.

Kontrowersje budzi uznanie za dopuszczalne, kryterium posiadania uprawnień emerytalnych. W orzecznictwie przeważa jednak pogląd, że wybór do zwolnienia nauczyciela, który posiada uprawnienia emerytalne, nie może być traktowany jako dyskryminujący ze względu na wiek w sytuacji, gdy nauczyciele o zbliżonych kwalifikacjach pozostaliby bez pracy i źródła utrzymania.

Autor pytania podkreśla fakt, że nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze, pozostaje jednocześnie w dwóch stosunkach pracy. Być może różnicuje to sytuację materialną obu nauczycieli. Jednakże kryterium majątkowe można zastosować tylko wobec pracowników wypełniających nienagannie swoje obowiązki. Zatem, kryterium majątkowe powinno być stosowane na końcu, jeśli wcześniej wymienione kryteria nie pozwolą pracodawcy na dokonanie wyboru. Wskazuje na to praktyka sądowa. Nieuwzględnienie przez pracodawcę sytuacji materialnej pracownika, może stanowić jednak podstawę uznania, że zwolnienie (czy ograniczenie zatrudnienia) jest wprawdzie uzasadnione, ale stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Należy dodać, że sam fakt pozostawania w więcej niż jednym stosunku pracy nie jest niezgodny z prawem.

Krystyna Więcławska-Stysz – prawnik, doradca prawny Związku Nauczycielstwa Polskiego.