Pytanie:

Co może zrobić nauczyciel w sytuacji gdy dyrektor nakłada na pracowników coraz to nowe obowiązki, które wynikają z nadinterpretacji prawa oraz ambicji dyrektora? Jak udowodnić dyrektorowi, że na skutek jego decyzji pracujemy ponad 40 godzin tygodniowo? Z drugiej strony – w jaki sposób dyrektor może posiąść wiedzę na temat liczby przepracowanych godzin przez jego pracowników – wiadomo, że nie ma on obowiązku ewidencjonowania czasu pracy nauczycieli, skąd zatem wie, że niektórych nauczycieli może obarczyć dodatkowymi obowiązkami, a innych nie?

Odpowiedź:

Zgodnie z przepisem art. 42 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 191 z późn. zm.) czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. Z przepisu tego wynika, że nauczyciel nie jest zobowiązany do wypracowania w każdym tygodniu wspomnianych 40 godzin, wynika jedynie, że czas ten nie może zostać przekroczony.

W ramach tego czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia nauczyciel jest zobowiązany realizować:

- zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz w wysokości określonego pensum;

- inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów – z tym że w ramach tych zajęć nauczyciel szkoły podstawowej i gimnazjum, w tym szkół specjalnych, jest zobowiązany prowadzić zajęcia opieki świetlicowej lub zajęcia w ramach godzin przeznaczonych w planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Natomiast nauczyciel szkoły ponadgimnazjalnej, w tym specjalnej, jest zobowiązany prowadzić zajęcia w ramach godzin przeznaczonych w ramowych planach nauczania do dyspozycji dyrektora szkoły, z wyjątkiem godzin przeznaczonych na zwiększenie liczby godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, w wymiarze 1 godziny tygodniowo;

- zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Katalog obowiązków nauczycieli został zawarty w przepisie art. 6 Karty Nauczyciela. Zgodnie z nim nauczyciel jest zobowiązany:

- rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;

- wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;

- dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;

- kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;

- dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Nauczyciel ma obowiązek dokumentowania godzin realizowanych w ramach pensum w dzienniku lekcyjnym lub dzienniku zajęć w okresach tygodniowych. Natomiast zajęcia realizowane w ramach art. 42 ust. 2 pkt 2, tzw. „godziny karciane”, są rejestrowane i rozliczne w okresach półrocznych w dzienniku zajęć pozalekcyjnych. Pozostały czas pracy nauczyciela nie jest ewidencjonowany.

W mojej opinii w wypadku sporu między nauczycielem a dyrekcją szkoły o przepracowany czas nauczyciel powinien przedstawić wykaz czynności, jakie wykonywał w ramach swoich obowiązków. Jeżeli w jego przekonaniu czynności te przekraczają 40 godzin tygodniowo, to po stronie nauczyciela powstanie roszczenie o wypłatę wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, na podstawie art. 151¹ § 1 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku  Kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1502 z późn. zm.). W takiej sytuacji o zasadności roszczenia rozstrzyga sąd pracy. Przy tej okazji należy wskazać, że nauczyciel nie ma obowiązku wykonywać wszystkich czynności związanych ze swoimi obowiązkami zawodowymi w szkole. Dlatego stosunkowo łatwo będzie mógł wykazać, że czynności związane z przygotowaniem do lekcji wykonywał w domu.

W wypadku nakładania na nauczycieli dodatkowych, wykraczających poza ich obowiązki zadań należy przywołać przepis art. 100 § 1 Kodeksu pracy. Zgodnie z tą regulacją pracownik jest zobowiązany do wykonywania pracy sumiennie i starannie oraz do stosowania się do poleceń służbowych przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Wynika z tego, że pracownik nie jest zobowiązany do wykonania polecenia wykraczającego poza jego zakres obowiązków. W wypadku nauczycieli zakres ten został wskazany w przywołanych wcześniej przepisach Karty Nauczyciela. W razie otrzymania takiego polecenia należy zwrócić się o wydanie go w formie pisemnej, do czego pracownik ma prawo. Będzie to stanowiło dowód w wypadku ewentualnej sprawy przed sądem pracy.

Nauczyciel w ramach stosunku pracy pozostaje do dyspozycji dyrektora szkoły. Dyrektor może więc przydzielać nauczycielowi czynności w ramach zakresu jego obowiązków, jak również obowiązującego go czasu pracy. Jednakże zgodnie z przepisem art. 18^3a Kodeksu pracy pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie: nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji. W wypadku nadmiernego obciążania jednych pracowników, a innych nie, możemy mieć do czynienia z naruszeniem zasady niedyskryminacji w zatrudnieniu lub nierównego traktowania. Jednakże bez dokładnej znajomości sytuacji trudno jest ocenić daną sprawę.

W każdej z opisanych sytuacji można w pierwszej kolejności zwrócić się o pomoc do zakładowej organizacji związkowej, ewentualnie do Państwowej Inspekcji Pracy.