PYTANIE

Jakie są obowiązki dyrektora związane z rozwiązaniem i wygaśnięciem stosunku pracy nauczyciela? O czym należy pamiętać, rozwiązując umowę o pracę? Jakie świadczenia są należne nauczycielowi? Jak należy uzupełnić dokumentację i odpowiednio ją przechowywać?

ODPOWIEDŹ

Szkoła jako specyficzny zakład pracy zatrudnia dwa rodzaje pracowników: nauczycieli i pracowników samorządowych. Rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy z nauczycielami podlega odrębnym zasadom i znajduje swoje uregulowanie w ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Źródłem informacji o prawie pracy są również (podana kolejność wynika z hierarchii ważności wymienionych dokumentów):

1. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy,

2. inne ustawy z zakresu prawa pracy dotyczące wynagrodzenia minimalnego za pracę, dni wolnych od pracy, świadczeń socjalnych, związków zawodowych, Państwowej Inspekcji Pracy, szczegółowych regulacji związanych ze zwalnianiem pracowników z przyczyn od nich niezależnych itp.,

3. rozporządzenia wykonawcze do w/w ustaw,

4. akty prawa miejscowego,

5. regulaminy,

6. ustalenia zawarte w umowach o pracę.

Ustanie stosunku pracy może nastąpić na podstawie:

1. rozwiązania umowy o pracę,

2. rozwiązania stosunku pracy zaistniałego z mianowania,

3. wygaśnięcia z mocy prawa.

Rozwiązanie umowy o pracę reguluje art. 30 Kodeksu pracy. Może ono nastąpić:

1. na mocy porozumienia stron,

2. za wypowiedzeniem,

3. bez wypowiedzenia,

4. z upływem czasu, na który została zawarta,

5. z dniem ukończenia pracy, dla wykonania której została zawarta,

6. z dniem powrotu do pracy zastępowanego pracownika (umowa na zastępstwo).

Jeżeli następuje rozwiązanie stosunku pracy na czas nieokreślony, to musi być podany powód rozwiązania, który uzasadnia ustanie stosunku pracy.

Rozwiązanie stosunku pracy zaistniałego z mianowania reguluje
tylko w przypadku nauczycieli Karta Nauczyciela art. 20; art. 23 (nie reguluje tego Kodeks pracy) i może ono nastąpić:

1. w razie całkowitej likwidacji szkoły dyrektor rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy (za wypowiedzeniem),

2. w razie częściowej likwidacji szkoły dyrektor rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy lub na wniosek nauczyciela przenosi go w stan nieczynny (za wypowiedzeniem),

3. w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, zmiany planu nauczania uniemożliwiające dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć – za wypowiedzeniem (nauczyciel może wystąpić z pisemnym wnioskiem o przeniesienie w stan nieczynny w terminie do 30 dni od doręczenia wypowiedzenia – dyrektor szkoły ma obowiązek uwzględnić ten wniosek i w takim przypadku wypowiedzenie traci swoją ważność),

4. na wniosek nauczyciela (za wypowiedzeniem),

5. w razie czasowej niezdolności nauczyciela do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni (art. 23 KN) – może być przedłużone o kolejne 12 miesięcy, o ile nauczyciel otrzyma świadczenie rehabilitacyjne lub urlop dla poratowania zdrowia (bez wypowiedzenia),

6. w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy (bez wypowiedzenia),

7. w razie ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia – za wypowiedzeniem (jeżeli wraz z ukończeniem 65 lat nauczyciel nie nabył prawa do emerytury, dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o 2 lata od ukończenia przez nauczyciela 65 lat),

8. w razie uzyskania negatywnej oceny pracy dokonanej w trybie i na zasadach określonych w art. 6a KN (za wypowiedzeniem),

9. w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole na zasadach określonych w odrębnych przepisach (bez wypowiedzenia),

10. na mocy porozumienia stron,

11. w razie dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne (bez wypowiedzenia).

Do rozwiązania umowy o pracę dochodzi zwykle z końcem miesiąca lub końcem roku szkolnego (art. 23 ust. 2 KN)

Zgodnie z art. 27 ust. 1 KN rozwiązanie umowy o pracę zawartej z nauczycielem na czas nieokreślony następuje z końcem roku szkolnego, z trzymiesięcznym wypowiedzeniem. Z ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty wynika, że rok szkolny trwa od dnia 1 września danego roku do dnia 31 sierpnia roku następnego. Aby zachować ustawowy termin wypowiedzenie powinno zostać doręczone najpóźniej w ostatnim dniu maja.

Natomiast art. 30 § 4 Kodeksu pracy mówi, że w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy!
Dotyczy to jednak tylko przypadku, gdy stroną wypowiadającą jest pracodawca.
Przepisy prawa (w tym w szczególności Karty Nauczyciela oraz Kodeksu pracy) nie określają przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę.

Z tego wynika, że każda ze stron może dokonać wypowiedzenia, a rozwiązanie umowy o pracę w drodze wypowiedzenia jest normalnym dozwolonym środkiem prawnym.

Jeżeli pracodawca wypowiada pracownikowi umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony, to w piśmie wypowiadającym umowę obowiązany jest przedstawić przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie. Konieczne do prawidłowego wypowiedzenia umowy jest, by podana
przyczyna wypowiedzenia była rzeczywista i konkretna – uzasadniająca wypowiedzenie, chociaż nie musi mieć szczególnej wagi czy nadzwyczajnej doniosłości (musi być uzasadniona, np. niskie wyniki efektywności pracy). Przyczyna ta może jednak wynikać również z okoliczności niezależnych od pracownika, np. z organizacji nauczania (zmniejszenie liczby oddziałów).

Rozwiązanie umowy o pracę na czas określony

Umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który była zawarta – zgodnie z art. 30 §1 pkt 4 Kodeksu pracy.

Jak wynika z wskazanego przepisu, stosunek pracy rozwiązuje się z chwilą upływu okresu, na który strony zawarły umowę o pracę. Jeśli umowa, na mocy której powstał stosunek prawny (stosunek pracy), przestaje obowiązywać, tym samym przestaje istnieć stosunek prawny, powstały na mocy tej umowy.

Rozwiązanie stosunku pracy z tytułu upływu okresu, na który została zawarta umowa o pracę, dotyczyć będzie:

–
nauczycieli stażystów (na czas określony obejmujący jeden rok szkolny),

–
nauczycieli zatrudnionych na zastępstwo, tj. na okres nieobecności danego nauczyciela (zatrudnienie na czas określony może dotyczyć w tym wypadku nauczycieli wszystkich stopni awansu zawodowego),

–
nauczycieli zatrudnionych na czas określony z powodu zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania (zatrudnienie na czas określony może dotyczyć w tym wypadku nauczycieli wszystkich stopni awansu zawodowego).

Należy podkreślić, że tylko w wymienionych powyżej sytuacjach możliwe jest zawarcie z nauczycielem umowy o pracę na czas określony.

Wygaśnięcie stosunku pracy z mocy prawa następuje w wypadku (art. 26 KN):

1. prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą zwolnienia z pracy oraz karą zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu,

2. prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu, lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych,

3. prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie,

4. upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności,

5. stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów, albo zostało dokonane z naruszeniem przepisów o kwalifikacjach nauczycieli,

6. w razie śmierci pracownika (art. 63 Kodeksu pracy).

Wygaśnięcie stosunku pracy (zgodnie z art. 26 KN) stwierdza dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę.

Obowiązki pracodawcy wynikające z rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy

1. wystawić pracownikowi świadectwo pracy ( powinno ono zawierać okres i rodzaj wykonywanej pracy, zajmowane stanowisko, tryb rozwiązania stosunku pracy, informacje do ustalenia uprawnień pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego, informacje o ewentualnym zajęciu wynagrodzenia),

2. przed wydaniem świadectwa pracy należy rozliczyć nauczyciela z pobranych pomocy naukowych (książki, pomoce dydaktyczne),

3. wyrejestrować pracownika z ZUS-u w ciągu 7 dni od rozwiązania stosunku pracy (zgłosić rozwiązanie stosunku pracy na druku ZUS ZWUA),

4. w przypadku rozwiązania stosunku pracy na czas określony należy: wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (jeżeli umowa kończy się w czerwcu), wypłacić dodatkowe wynagrodzenie roczne „trzynastka”– wypłata następuje do 31 marca następnego roku,

5. w przypadku rozwiązania stosunku pracy zaistniałego z mianowania należy zaproponować 6-miesięczny stan nieczynny, co wiąże się z wypłatą wynagrodzenia zasadniczego i dodatku stażowego w okresie od września do lutego, a w przypadku braku zgody wypłacić odprawę w wysokości miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego; osobie tej również należy się „trzynastka” wypłacona do 31 marca następnego roku.

Uzupełnienie dokumentacji akt osobowych w związku z rozwiązaniem stosunku pracy i odpowiednie ich przechowywanie

1. W części C akt osobowych należy przechowywać oświadczenie o wypowiedzeniu lub ustaniu umowy o pracę oraz kopię wydanego świadectwa pracy,

2. po ustaniu zatrudnienia akta osobowe należy przechowywać w zamkniętych pomieszczeniach przez okres 50 lat.

Zapamiętaj!

W przypadku nauczycieli pierwszeństwo stosowania ma Karta Nauczyciela, dopiero gdy nie ma w niej żadnych regulacji dotyczących interesującego zagadnienia, należy sięgnąć po przepisy Kodeksu pracy. Typowe wypowiedzenie stosunku pracy przypominające wypowiedzenie określone w Kodeksie pracy dotyczy tylko nauczycieli zatrudnionych na podstawie umów o pracę, tj. nauczycieli kontraktowych albo nauczycieli mianowanych i dyplomowanych zatrudnionych w niepełnym wymiarze zajęć. Następuje ono z 3-miesięcznym wypowiedzeniem z końcem roku szkolnego, przy czym ten ostatni termin dotyczy wyłącznie nauczycieli zatrudnionych w jednostkach feryjnych. Dyrektorzy szkół powinni więc składać nauczycielom wypowiedzenia nie później niż do końca maja danego roku. Trzymiesięczny termin wypowiedzenia rozpoczyna się 1 czerwca, a kończy z dniem 31 sierpnia danego roku.

Lucyna Gromiec – konsultant w Pracowni Doskonalenia Kadry Kierowniczej Oświaty i Doradztwa Metodycznego Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach; prowadzi szkolenia dla kierowniczej kadry oświatowej, rad pedagogicznych, nauczycieli oraz wychowawców; współautorka projektu edukacji prawnej społeczności szkolnej, nauczyciel akademicki w Wyższej Szkole Administracji Publicznej, ekonomista.