Pytanie:

Pracuję w technikum. Mam 23 godziny zajęć lekcyjnych w tygodniu. Są oczywiście dni w których mam tzw. okienka. Często zdarza się że dzień wcześniej w godzinach popołudniowych (a czasami i wieczornych) otrzymuję wiadomość sms: sprawdź plan masz zmiany. W dzienniku elektronicznym pojawia się w zakładce zastępstwo zmiana mojego planu lekcji. To znaczy w godzinie w której teoretycznie mam okienko wpisano że jednak jutro będę miał lekcję z klasą którą uczę a za to nie będę miał z nimi lekcji np. za tydzień w jakimś innym dniu. Noe jest to przecież zastępstwo doraźne tylko nagła zmiana mojego planu na potrzeby szkoły. Z pojedynczymi \"okienkami\" nie robię problemu - chociaż czasami też jest to uciążliwe. Ale np. we wtorek zgodnie z planem powinienem zaczynać lekcję od 11.45 a tymczasem otrzymuję sms że mam się następnego dnia wyjątkowo stawić na 8.55 przeprowadzić jedną godzinę lekcji z klasą za nieobecnego nauczyciela za co nie będę musiał prowadzić swojej lekcji z tą samą klasą np. w piątek a tym samym lub następnym tygodniu. Czy to jest zgodne z prawem? Zdarzyło się sytuacją że miałem umówioną wizytę u lekarza w takim dniu na godzinę 10.00 (wiedziałem że spokojnie zdążę do pracy na 11.45) tymczasem otrzymuję o godzinie 18.30 wiadomość że jednak mam być następnego dnia w pracy na 8.55. Czy miałem prawo odmówić?

Odpowiedź:

W opisanym przypadku nakładają się na siebie dwie sprawy. Pierwsza dotyczy zmiany rozkładu zajęć nauczyciela wynikająca ze zmiany planu zajęć. Druga związana jest z przydzielaniem doraźnych zastępstw.

Przepisy nie przewidują konieczności uzyskania zgody nauczyciela na zmianę rozkładu zajęć. Organizacja pracy szkoły lub placówki, w tym tygodniowy rozkład zajęć edukacyjnych wymaga jedynie opinii rady pedagogicznej (art. 70 ust. 2 pkt 1 Prawa oświatowego). W stosunku do nauczyciela, którego zmiana planu zajęć dotyczy, wystarczające będzie powiadomienie go o nowym rozkładzie czasu pracy z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem. Zatem jeżeli uznamy, że w opisanym stanie faktycznym mamy do czynienia ze zmianą planu zajęć, to nie można informować nauczyciela o zmianie z dnia na dzień.

W opisanym przypadku mam jednak wrażenie, że dyrekcji chodzi raczej o godziny doraźnych zastępstw, ich rotacją.

Przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela (art. 35 ust. 2a Karty Nauczyciela).

Godziny doraźnego zastępstwa powinny być przydzielane powyżej wymiaru zajęć, a nie w ramach tego wymiaru (czyli zamiast dotychczasowych zajęć). Niedopuszczalne jest też, by te godziny były bezpłatne. Doraźne zastępstwa przysługują zawsze za wynagrodzeniem.

Godziny doraźnych zastępstw przydziela się nauczycielowi w razie nagłej potrzeby spowodowanej nieobecnością nauczyciela w celu zapewnienia realizacji zadań szkoły (placówki oświatowej), czyli ramowego planu nauczania lub wyłącznie dla zapewnienia opieki uczniom w czasie lekcji. Stąd taka informacja może być przekazana z dnia na dzień.

Nauczyciel ma obowiązek realizowania godzin doraźnych zastępstw. W praktyce mógłby odmówić, gdyby zostały przekroczone normy czasu pracy (praca ponad 40 godzin w tygodniu) lub zostały naruszone inne normy  (np. domowy 11 godzinny odpoczynek).

W opisanym przypadku dyrektor mógł zlecić nauczycielowi pracę przed godzinami pracy nauczyciela w danym dniu, zgodnie z planem zajęć, jak po ich zakończeniu. Nauczyciel musi się liczyć z taka sytuacją, dlatego, że realizowanie pensum nie wyczerpuje czasu pracy nauczyciela. Specyfika doraźnych zastępstw powoduje, że często dyrektor nie może powiadomić nauczyciela o zastępstwie z dużym wyprzedzeniem. Jeśli nic innego nie wynika ze statutu szkoły lub obowiązujących w niej regulaminów, wystarczające jest ustne poinformowanie o fakcie i terminie przydzielenia zastępstwa na lekcji za nieobecnego nauczyciela lub w formie zwyczajowo przyjętej w szkole (np. poprzez e-dziennik, sms lub wywieszenie informacji na tablicy informacyjnej w pokoju nauczycielskim). Nie ulega jednak wątpliwości, że takie polecenie powinien nauczyciel otrzymać w terminie i w sposób umożliwiający mu należyte wywiązanie się z obowiązku poprowadzenia dodatkowych zajęć.

Moim zdaniem działanie dyrektora należy uznać co prawda za dozwolone, ale dezorganizujące pracę nauczyciela, co może negatywnie przełożyć się na właściwe planowanie i realizowanie podstawy programowej w klasach w których realizuje on podstawę programową na zastępstwie.

Warto również wskazać, że jeśli nauczycielowi przydzielono godziny zajęć dydaktycznych, opiekuńczych lub wychowawczych w związku nieobecnością innego nauczyciela oraz ponad przydzielone mu godziny (pensum oraz ew. godziny ponadwymiarowe) to nauczycielowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie (wynagrodzenie za godziny doraźnych zastępstw).

Moim zdaniem interpretacja dyrekcji dotycząca wynagrodzenia za doraźne zastępstwa sprowadza się do zbilansowania godzin, które nauczyciel realizuje w taki sposób, że jeżeli nauczyciel na zastępstwie zgodnie z kwalifikacjami zrealizuje godziny to nie ma obowiązku realizować takich godzin planowo w danym tygodniu. Jest to jedna z interpretacji, która funkcjonuje, że wyjątkowo możliwe jest przydzielenie zastępstw doraźnych, które nie są realizowane dodatkowo poza wymiarem zajęć nauczyciela, lecz w ramach tego wymiaru. W takim przypadku nauczycielowi nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie, ponieważ nie realizuje on dodatkowych godzin. Takie przypadki powinny jednak mieć miejsce w ostateczności, gdy nie można zastosować innego rozwiązania.

Być może warto aby taki proceder funkcjonujący w szkole, jeżeli zdarza się często, został zweryfikowany przez uprawniony organ, czyli np. Państwową Inspekcję Pracy. W tym celu nauczyciel powinien złożyć skargę na działania dyrekcji. Można to zrobić online. PIP ma narzędzia do tego aby wymusić na dyrekcji określone działania.

Podstawa prawna:

• 35 ust. 2a, ust. 3 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762),
• 100 § 1, art. 129 § 3 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2022 r., poz. 1510) ,
• 70 ust. 2 pkt 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1082 ze zm.).