PYTANIE

Firmy zatrudniające młodocianych pracowników bardzo często zwalniają uczniów z zajęć teoretycznych, aby wykonywali zadania produkcyjne. Czy mają do tego prawo? Jak można temu zapobiec?

ODPOWIEDŹ

Firmy zatrudniające młodocianych muszą działać zgodnie z postanowieniami zapisanymi

w następujących aktach prawnych:

1) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),

2) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (DzU z 1996 r. nr 60, poz. 278 z późn. zm.),

3) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 lipca 2002 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (DzU z 2002 r. nr 113, poz. 988 ze zm.),

4) Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (DzU z 2002 r. nr 112, poz. 979 ze zm.).

Zadane pytania dotyczą:

– kwestii zgodności z prawem zwalniania przez pracodawców młodocianych z zajęć teoretycznych, aby wykonywali zadania produkcyjne,

– kwestii nadzoru nad przebiegiem praktycznej nauki zawodu organizowanej przez pracodawcę, który zawarł z młodocianym umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Czy firmy zatrudniające młodocianych mogą zwalniać uczniów z zajęć teoretycznych, aby wykonywali zadania produkcyjne?

Warunki zatrudnienia młodocianych reguluje Kodeks pracy. Młodocianym, w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat (art. 190 § 1). Zgodnie z prawem, młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego (art. 191 § 2).

§ 1. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania stanowi, że:

„Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników, zwanych dalej „młodocianymi”, może odbywać się przez:

1) naukę zawodu,

2) przyuczenie do wykonywania określonej pracy.”

Już w momencie zawierania umowy o pracę z młodocianym, pracodawca jest zobowiązany do określenia sposobu dokształcania teoretycznego. Wskazuje na to art. 195 § 1 Kodeksu pracy, który mówi, że umowa o pracę z młodocianym powinna określać w szczególności:

1) rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),

2) czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,

3) sposób dokształcania teoretycznego,

4) wysokość wynagrodzenia.

Kodeks pracy wpisuje kwestię dokształcania teoretycznego jako nieodzowny element umowy o pracę z młodocianym. Więcej precyzyjnych informacji na temat dokształcania teoretycznego zawiera Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.

I tak w § 8 rozporządzenia znajduje się zapis zobowiązujący pracodawcę zatrudniającego młodocianego w celu nauki zawodu do realizacji określonych programów nauczania −

pracodawca zatrudniający młodocianego w celu nauki zawodu realizuje program nauczania dopuszczony do użytku szkolnego uwzględniający podstawę programową kształcenia w zawodzie występującym w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego lub program będący podstawą przeprowadzania egzaminów kwalifikacyjnych na tytuł czeladnika w zawodach nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego.

§ 10 ust. 1 rozporządzenia mówi o możliwych formach realizacji przez pracodawcę zajęć teoretycznych:

„Pracodawca zatrudniający młodocianych w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu:

1) kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do zasadniczej szkoły zawodowej albo

2) kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do ośrodka dokształcania i doskonalenia zawodowego, albo

3) organizuje dokształcanie teoretyczne we własnym zakresie.

2. W przypadku organizowania dokształcania teoretycznego, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, pracodawca realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu teoretycznego kształcenia zawodowego wynikające z odpowiedniego programu, o których mowa w § 8 pkt 1.”

Podobne zapisy dotyczą przygotowania zawodowego młodocianych pracowników poprzez przyuczenie do wykonywania określonej pracy. Kwestię treści zajęć teoretycznych reguluje § 15 ust. 3 cytowanego rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego, który brzmi:

„Czas trwania, zakres oraz program przyuczenia do wykonywania określonej pracy ustala pracodawca, przyjmując wybrane treści programu nauczania w zawodach występujących w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego lub programu nauczania uwzględniającego wymagania będące podstawą przeprowadzania egzaminów kwalifikacyjnych na tytuł czeladnika w zawodach nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego.”

Z kolei Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 lipca 2002 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu, które stosuje się także do pracowników, zwanych dalej „młodocianymi”, odbywających praktyczną naukę zawodu w ramach przygotowania zawodowego (§ 3 ust. 2), formułuje wymagania dotyczące programu praktycznej nauki zawodu. Zapisano je w § 4 ust. 6:

„Zakres wiadomości i umiejętności nabywanych przez uczniów na zajęciach praktycznych i praktykach zawodowych oraz wymiar godzin tych zajęć i praktyk określa program nauczania dla danego zawodu.”

Kwestię zatrudniania młodocianych przy wykonywaniu zadań produkcyjnych reguluje Kodeks pracy. art. 200(1) § 1 Kodeksu stanowi, że młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac. Kolejne paragrafy tego artykułu zawierają obwarowania dotyczące prac lekkich. Nie mogą one powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego (art. 200(1) § 2). Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed rozpoczęciem przez niego pracy (art. 200(1) § 5).

§ 1 Art. 200(2) Kodeksu pracy stanowi, że pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.

Wnioski wynikające z analizy przytoczonych zapisów prawnych są następujące:

– sposób dokształcania teoretycznego „młodocianego” musi być określony w umowie o pracę (art. 195 § 1 Kodeks pracy);

– zakres wiadomości i umiejętności nabywanych przez uczniów na zajęciach praktycznych oraz wymiar godzin tych zajęć i praktyk musi określać ustalony przez pracodawcę program nauczania dla danego zawodu lub program przyuczenia do wykonywania określonej pracy (§ 8 pkt 1 lub § 15 ust. 3 rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania,

– na podstawie umowy o pracę pracodawca może zatrudniać młodocianych przy wykonywaniu prac lekkich (art. 200(1) § 1 Kodeks pracy); musi przy tym uwzględnić tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania (art. 200(2) § 1 Kodeksu pracy).

Podsumowanie:

Zwalnianie uczniów z zaplanowanych w programie zajęć teoretycznych po to, żeby wykonywali zadania produkcyjne, jest niezgodne z prawem. Pracodawca nie może zwalniać młodocianych pracowników z lekcji w zasadniczej szkole zawodowej lub ośrodku doskonalenia zawodowego po to, żeby wykonywali − nieobjęte praktyką zawodową lub nieuwzględnione w umowie o pracę − zadania produkcyjne.

Jak można zapobiec łamaniu prawa przez pracodawców zatrudniających młodocianych, to znaczy zwalnianiu uczniów z zajęć teoretycznych, aby wykonywali zadania produkcyjne?

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 lipca 2002 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu reguluje kwestię nadzoru prowadzenia zajęć praktycznych realizowanych z tytułu umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Z jego zapisów wynika, że bezpośredni nadzór nad realizacją programu praktycznej nauki zawodu sprawują:

– szkoła kierująca uczniów na praktyczną naukę zawodu (§ 8 ust. 1 pkt 1);

– podmiot przyjmujący młodocianych na praktyczną naukę zawodu (§ 8 ust. 2 pkt 4).

Oznacza to, że w przypadku, kiedy szkoła kieruje ucznia na praktyczną naukę zawodu, dyrektor szkoły może podejmować pewne kroki, jeśli stwierdzi niezadowalającą jakość kształcenia lub nieprzestrzeganie zapisów umowy zawartej pomiędzy podmiotem realizującym naukę zawodu a szkołą zlecającą to zadanie.

Kiedy jednak umowę o pracę z młodocianym w celu przygotowania zawodowego podpisuje pracodawca, on sam ponosi odpowiedzialność za jej prawidłową realizację. Weryfikacją realizacji tej umowy jest w jakiejś mierze wynik egzaminu potwierdzającego zdobycie umiejętności zawodowych – organizowany przed komisją powołaną przy Izbie Rzemieślniczej czy organizowany przez OKE.

Nie ma niestety przepisów prawnych, które nakładałyby na pracodawców obowiązek prowadzenia dokumentacji przebiegu nauki zawodu czy przyuczenia do wykonywania określonej pracy, co zapewne utrudnia kontrolowanie tego procesu.

Nadzór zewnętrzny nad organizacją i przebiegiem procesu przygotowania zawodowego w rzemiośle, zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle, sprawuje samorząd gospodarczy rzemiosła:

Art. 3 ust. 6. „Nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych sprawuje izba rzemieślnicza lub z jej upoważnienia cech, właściwe ze względu na siedzibę rzemieślnika.”

Art. 7. ust. 5.”Do zadań samorządu gospodarczego rzemiosła należy w szczególności (…)

nadzór nad organizacją i przebiegiem procesu przygotowania zawodowego w rzemiośle.”

Kodeks pracy formułuje jedynie wobec pracodawców obowiązek prowadzenia ewidencji pracowników młodocianych (art. 193). Zapisy kodeksu obejmują także szczególną ochroną zdrowie pracowników młodocianych. Temu zagadnieniu poświęcony jest rozdział IV działu dziewiątego kodeksu. W kontekście interesującego nas problemu zatrudniania młodocianych przy produkcji, warto zapoznać się z następującymi przypisami kodeksu:

„Art. 204. § 1. Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów. (…)

§ 3 Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych pracach.”

Kodeks pracy określa także odpowiedzialność pracodawcy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Ważny z perspektywy praw młodocianych jest art. 281 pkt 5, który brzmi:

„Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu: (…)

5) narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych, (…)

podlega karze grzywny od 1000 zł do 30000 zł.”

Wnioski wynikające z analizy przytoczonych zapisów prawnych są następujące:

– nie ma przepisów prawnych regulujących obowiązek prowadzenia dokumentacji z przebiegu praktycznej nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy, co może utrudniać kontrolowanie ich przebiegu przez nadzór zewnętrzny;

– nadzór zewnętrzny nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych sprawuje izba rzemieślnicza (art. 3 ust. 6 oraz art. 7 ust. 5 o rzemiośle;

– prawa młodocianych pracowników zapisane są w Kodeksie pracy;

– organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy w Polsce, do którego pracownicy mogą składać skargi i wnioski, jest Państwowa Inspekcja Pracy. Wśród jej zadań znajduje się także nadzór i kontrola zatrudniania młodocianych (art. 10 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy − DzU z 2007 r. nr 89, poz. 589 z późn. zm.).

Posumowanie

1) Zwalnianie uczniów z zaplanowanych w programie zajęć teoretycznych po to, żeby wykonywali zadania produkcyjne, jest niezgodne z prawem.

2) Pracodawca nie może zwalniać młodocianych pracowników z lekcji w zasadniczej szkole zawodowej lub ośrodku doskonalenia zawodowego po to, żeby wykonywali − nieobjęte praktyką zawodową lub nieuwzględnione w umowie o pracę − zadania produkcyjne.

3) Uchybienia tego rodzaju można zgłaszać do izby rzemieślniczej lub do Państwowej Inspekcji Pracy w przypadku, kiedy umowę o pracę z młodocianym w celu przygotowania zawodowego podpisuje pracodawca lub do dyrektora szkoły (względnie kuratora oświaty), kiedy szkoła kieruje ucznia na praktykę zawodową do pracodawcy.

Bożena Kula – nauczyciel konsultant Pracowni Doskonalenia Kadry Kierowniczej i Doradztwa Metodycznego w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach.