PYTANIE
Czy nauczyciel powinien otrzymywać wynagrodzenie za zastępstwa doraźne przeprowadzane w godzinach jego pracy? Jeżeli tak, to z jakiego pensum (obecnie wynosi ono 28 godz.)? Co zrobić, jeśli nauczyciel jest na zastępstwie i nie może interweniować bezpośrednio? Czy nauczyciel ma obowiązek prowadzenia zaplanowanych cyklicznie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych (bez wynagrodzenia), jeżeli pracuje na etacie pedagoga szkolnego i w godzinach pracy pedagoga szkolnego?

ODPOWIEDŹ
Przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych (pensum), której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela (art. 35 ust. 2a KN)

Godziny doraźnych zastępstw są w każdym przypadku odpłatne i mogą być przydzielone w czasie pracy nauczyciela. Wynika to z art. 35 ust. 3 KN. Wynagrodzenie wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela. Oczywiście, stawki wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową są różne u nauczycieli posiadających ten sam stopień awansu zawodowego, ale zajmujących różne stanowiska. Wynika to z różnej tygodniowej liczby godzin obowiązkowego wymiaru zajęć na poszczególnych stanowiskach (patrz: tabela w art. 42 ust. 3 KN). Przykładowo: dla nauczyciela – bibliotekarza wymiar ten wynosi 30 godzin, a dla nauczyciela przedmiotu – 18 godzin. Tak więc nauczyciel – bibliotekarz realizujący zajęcia w zastępstwie nieobecnego nauczyciela, którego tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć jest niższy, powinien mieć wypłacone wynagrodzenie za te zajęcia stosownie do tego niższego wymiaru, czyli według wyższej stawki za jedną godzinę przeliczeniową. Odmienny pogląd stoi w sprzeczności z zasadą równego traktowania w zatrudnieniu, a konkretnie z art. 18³c Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94, z późn. zm.), który w § 1 stanowi, że pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości. W § 3 ustawodawca wyjaśnia, że pracami o jednakowej wartości są prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku.

Dla ustalenia i obliczenia stawki wynagrodzenia za pracę w godzinach doraźnych zastępstw bez znaczenia jest fakt, że w czasie doraźnego zastępstwa nauczyciel realizuje zajęcia zgodnie z posiadaną specjalnością czy zajęcia, do których nie posiada kwalifikacji, czy po prostu zapewnia w tym czasie wyłącznie bezpieczeństwo uczniów, prowadząc zajęcia opiekuńcze. Dlatego w sytuacji nagłej nieobecności nauczyciela, w celu zapewnienia opieki w czasie zajęć, o ile dyrektor szkoły nie ma możliwości powierzenia prowadzenia zajęć nauczycielowi posiadającemu kwalifikacje, poleca przeprowadzenie ich innemu nauczycielowi.

Wykonywanie cyklicznych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych nie może być traktowane jako doraźne zastępstwa. Organizowanie zastępstw za nieobecnych nauczycieli ma na celu zapewnienie opieki uczniom przebywającym w szkole w czasie trwania zajęć lekcyjnych, a także efektywne wykorzystanie czasu trwania zajęć dla realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego. Nauczyciel zastępujący nieobecnego nauczyciela może realizować godziny doraźnych zastępstw po zrealizowaniu swojego dziennego obowiązkowego pensum. Niedopuszczalna jest natomiast sytuacja, w której pedagog szkolny nie może wykonywać swoich podstawowych obowiązków, gdyż w tym właśnie czasie prowadzi inne zajęcia, w ramach godzin doraźnych zastępstw. Jeśli nauczyciel oprócz swojego podstawowego pensum danego dnia zrealizował godziny doraźnych zastępstw, to przysługuje mu wynagrodzenie za godzinę doraźnego zastępstwa. Za zrealizowaną godzinę doraźnego zastępstwa nauczyciel otrzymuje pełne wynagrodzenie, a zatem zobowiązany jest w ramach tego zastępstwa prowadzić pełnowartościowe zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze. Wynagrodzenie za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się wg stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy (art. 35 ust. 3 KN).

Dyrektor szkoły, który wbrew obowiązkowi nie wypłaca w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę, wysokość tego wynagrodzenia bezpodstawnie obniża, dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Czyn ten podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł (art. 282 Kodeksu pracy). Roszczenie pracownika o zaległe wynagrodzenie ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne (art. 291 Kodeksu pracy). Wynagrodzenie za godziny doraźnych zastępstw jest składnikiem wynagrodzenia wypłacanym z dołu w ostatnim dniu miesiąca, a wyjątkowo w jednym z ostatnich 5 dni miesiąca lub w dniu wypłaty wynagrodzenia, które nauczyciel otrzymuje z góry (art. 39 ust. 4 KN). Zatem termin przedawnienia roszczenia o zapłatę za godziny doraźnych zastępstw rozpoczyna bieg w jednym z tych dni. Wynika z tego, że roszczenia o wynagrodzenia z kilku miesięcy przedawniają się w różnych terminach. Pewne zdarzenia, np. wniesienie pozwu do sądu, powodują przerwanie biegu przedawnienia. Przedawnienie nie biegnie, dopóki postępowanie sądowe nie zostanie zakończone (art. 295 Kodeksu pracy).

Pracownik domagający się przed sądem wypłaty zaległego wynagrodzenia musi udowodnić, że nabył do niego prawo. W przypadku nauczyciela dowodem mogą być zapisy w dziennikach lekcyjnych i dziennikach zajęć. W nich rejestrowane są zajęcia i czynności realizowane przez nauczyciela, w tym zajęcia w ramach doraźnych zastępstw. Dopuszczalne są także inne niż dokumenty dowody, np. zeznania świadków, własne notatki lub zapiski pracownika dotyczące jego czasu pracy.

Jeżeli nauczyciel z powodu długotrwałej choroby będzie nieobecny w szkole przez cały okres trwania zajęć dydaktycznych, dyrektor szkoły może rozważyć zatrudnienie, na podstawie art. 10 ust. 7 KN, innego dodatkowego nauczyciela na zastępstwo.

Dariusz Skrzyński – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego.