PYTANIE

Mam w bibliotece sporo filmów na płytach DVD dokumentalnych i fabularnych. Chciałbym zachęcić do ich wypożyczania przez zrobienie pokazu niektórych filmów przez rzutnik.

Czy w ramach obecnych przepisów mogę to zrobić (jak rozumiem pojęcie „rozpowszechnianie dla celów edukacyjnych” także jako pokaz przez rzutnik), czy musiałbym ewentualnie założyć kółko filmowe i zorganizować pokaz wewnętrzny, tylko dla członków kółka?

ODPOWIEDŹ

Problem ten rozstrzyga w art. 27 i art. 28 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (DzU z 2006 r. nr 90, poz. 631, z późn. zm.).

Ustawa przyznaje bibliotekom, również jako instytucjom oświatowym, szczególne uprawnienia w zakresie wykorzystywania utworów i przedmiotów praw pokrewnych. Chodzi tutaj o utwory rozumiane jako efekt działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Będą nimi m.in. książki, czasopisma, gazetki szkolne, programy komputerowe, audiobooki, e-booki, filmy. Prawa pokrewne są prawami podobnymi do praw autorskich. Chronią głównie interesy podmiotów, dzięki którym utwory są rozpowszechniane, np. wykonawców utworów czy wydawców. Do przedmiotów praw pokrewnych, które mogą być eksploatowane przez biblioteki, zaliczymy m.in. artystyczne wykonania (np. aktorów, instrumentalistów utrwalone na określonym nośniku – kasetach VHS, płytach CD, DVD), fonogramy (pierwsze utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych utrwalone na nośniku informacji), wideogramy (pierwsze utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów, z dźwiękiem lub bez, utrwalone na nośniku informacji).

Biblioteki mogą wykorzystywać cudze utwory bez potrzeby uzyskania zezwolenia ich autorów. Do form dozwolonego i bezpłatnego wykorzystywania utworów i przedmiotów praw pokrewnych przez biblioteki należy zaliczyć:

a) udostępnianie,

b) zwielokrotnianie (tylko w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów),

c) korzystanie w celach dydaktycznych oraz sporządzanie w tym celu kopi fragmentów utworów i przedmiotów praw pokrewnych.

W każdym z tych przypadków utwory i pozostałe dobra muszą być jednak wcześniej rozpowszechnione, czyli za zgodą twórców (a także artystów wykonawców, producentów) legalnie udostępnione w jakikolwiek sposób – np. na płycie, w książce.

Wśród tych uprawnień nie znajduje się jednak zezwolenie na bezpłatne publiczne odtwarzanie (m.in. wyświetlanie utworów). Niewątpliwie z publicznym odtwarzaniem będziemy mieli do czynienia w przypadku zorganizowania przez bibliotekę pokazu filmu.

Na publiczne odtwarzanie filmów, podobnie jak ich rozpowszechnianie, trzeba mieć zgodę. Łączy się to również z wniesieniem stosownej opłaty (tantiem). Po taką zgodę biblioteka powinna zwrócić się do organizacji zbiorowego zarządzania, które zarządzają powierzonymi im prawami autorskimi. Obecnie wpłaca się tantiemy z tytułu publicznego odtwarzania następującym organizacjom:

• ZAiKS – opłaty dla autorów kompozycji muzycznych i muzyczno-słownych,

• Stoart – opłaty dla wykonawców kompozycji muzycznych i muzyczno-słownych,

• SAWP – opłaty dla wykonawców (innych wykonawców niż w Stoart),

• ZPAV – na rzecz producentów audio i video,

• ZAPA – filmowy odpowiednik ZAiKS-u, Stoartu i SAWP-u.

Jeżeli jednak biblioteka zorganizuje pokaz dla członków kółka filmowego, to w mojej ocenie takie wykorzystywanie nie będzie nosiło znamion publicznego odtwarzania, i będzie możliwe bez uzyskania zezwolenia i bez ponoszenia opłat. Oznacza to, że w przypadku wewnętrznego odtwarzania utworów w bibliotece w ramach kółka filmowego panują takie same zasady ich wykorzystywania, jak na zajęciach związanych z procesem dydaktycznym. W przypadku jednak publicznego odtwarzania utworów biblioteka – tak jak wszyscy inni – jest zobowiązana respektować uprawnienia autorów, artystów wykonawców, producentów.

Dariusz Skrzyński

prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego