PYTANIE

Czy dyrektor szkoły może należeć do związku zawodowego, czy powinien zawiesić działalność związkową na czas pełnienia funkcji dyrektora i bycia pracodawcą?

ODPOWIEDŹ

Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854, z późn. zm.) w ust. 1 art. 2 stanowi, że prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają pracownicy bez względu na podstawę zatrudnienia. Prawo to nie przysługuje pracodawcom. Aby odpowiedzieć na pytanie, czy dyrektor szkoły może być członkiem związku zawodowego, należy ustalić jaki jest jego status: pracownika czy pracodawcy.

Kwestię tę rozstrzyga częściowo art. 3 Kodeksu pracy, który formułuje ustawową definicję pracodawcy. Otóż pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Szkoła jest jednostką organizacyjną, wprawdzie nieposiadającą osobowości prawnej, ale uprawnioną do zatrudniania pracowników. Dyrektor w imieniu szkoły, zgodnie z art. 3¹ § 1 Kodeksu pracy oraz art. 39 ust. 3 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572, z późn. zm.), zatrudnia pracowników i dokonuje wobec nich czynności z zakresu prawa pracy. Tak więc szkoła, a nie dyrektor, jest pracodawcą dla zatrudnionych w niej nauczycieli i innych pracowników. Dyrektor kieruje szkołą, reprezentuje ją na zewnątrz i jest przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły (art. 7 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674, z późn. zm.).

Czy wobec tego dyrektor szkoły jest pracownikiem? Odpowiedzi na to pytanie udziela art. 36 ust. 1 ustawy o systemie oświaty, który stanowi, że szkołą lub placówką kieruje nauczyciel mianowany lub dyplomowany, któremu powierzono stanowisko dyrektora. A zatem dyrektor jest pracownikiem szkoły, któremu na podstawie art. 36a ustawy organ prowadzący jedynie powierzył stanowisko kierownicze. Poprzez powierzenie nauczycielowi stanowiska dyrektora nie dochodzi bynajmniej do nawiązania stosunku pracy pomiędzy nauczycielem a organem prowadzącym. Dyrektora ze szkołą łączy dotychczasowy stosunek pracy, a powierzenie stanowiska stanowi jedynie powierzenie dodatkowej funkcji. Organ prowadzący powierzając stanowisko dyrektora, realizuje swoje obowiązki związane z prowadzeniem szkoły.

Zgodnie z art. 10 ustawy o związkach zawodowych zasady członkostwa w związku zawodowym oraz sprawowania funkcji związkowych ustalają statuty i uchwały statutowych organów związkowych. Przykładowo Statut Związku Nauczycielstwa Polskiego, największego związku zawodowego „pracowników oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego i nauki”, stanowi w ust. 1 art. 7, że członkami mogą być pracownicy zatrudnieni w szkołach, przedszkolach, placówkach wychowawczych, opiekuńczych i specjalnych. Nie jest to oczywiście wyczerpujące wyliczenie. Jednakże jasno z niego wynika, że pełnienie funkcji dyrektora szkoły nie dyskwalifikuje nauczyciela jako członka związku, gdyż jest on, jak już wyjaśniłam, pracownikiem szkoły. Nie jest to również okoliczność powodująca ustanie członkostwa. Statut bowiem szczegółowo je wymienia. Wynika z tego, że nie ma przeszkód, aby dyrektor szkoły był członkiem związku.

Statut ZNP przewiduje jednak ograniczenia odnośnie sprawowania funkcji związkowych. Art. 33 stanowi, że osoba zajmująca stanowisko dyrektora szkoły nie może pełnić funkcji członka zarządu oddziału, rady zakładowej oraz oddziałowej i zakładowej komisji rewizyjnej, funkcji Prezesa ZNP oraz prezesów poszczególnych ogniw organizacyjnych. Przepis ten przewiduje pewne rozwiązania w przypadku powołania na stanowisko dyrektora szkoły osoby sprawującej funkcję związkową. Tak więc członek zarządu oddziału, rady zakładowej oraz oddziałowej i zakładowej komisji rewizyjnej ma 30 dni na zawieszenie pełnienia funkcji związkowej. W przeciwnym razie jego mandat wygasa. Wygasają również mandaty Prezesa ZNP oraz prezesów poszczególnych ogniw organizacyjnych. Nie powoduje to jednakże utraty członkostwa w związku.

Krystyna Więcławska-Stysz – prawnik, zajmuje się prawem pracy i prawem oświatowym.