PYTANIE

Dowiedziałem się od dyrektora, że nie będzie dla mnie od września godzin, ponieważ jest redukcja etatu wicedyrektorskiego.

Moje godziny przekazane zostaną pani wicedyrektor (która nabyła już prawa emerytalne). W szkole są zatrudnione jeszcze dwie inne panie, które również nabyły takie prawa. Jestem nauczycielem kontraktowym w trakcie stażu na stopień mianowanego. We wrześniu zostałoby mi tylko 9 miesięcy stażu do końca. Nadmieniam, że są osoby, które przyszły później do pracy ode mnie i są w dobrej sytuacji materialnej, mają również stopień nauczyciela kontraktowego, ale to ja zostałem poinformowany o zwolnieniu lub przejściu w stan nieczynny. Pragnę dodać, że jestem jedynym żywicielem rodziny. Co mam w takiej sytuacji zrobić?

ODPOWIEDŹ

W przypadku zaistnienia przesłanek z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły może wypowiedzieć nauczycielowi stosunek pracy, gdy nie jest możliwe dalsze zatrudnianie w pełnym wymiarze zajęć wszystkich nauczycieli danego przedmiotu czy danej specjalności.

Wybór konkretnego nauczyciela powinien opierać się na kryteriach obiektywnych, jasnych, niedyskryminujących oraz mających na celu uzyskanie jak najwyższego poziomu nauczania. Z uwagi na brak w tej mierze ustawowych regulacji, Sąd Najwyższy uznał potrzebę poddania kontroli sądowej przyjętych przez dyrektora kryteriów wyboru konkretnego nauczyciela do zwolnienia z pracy w celu dokonania oceny, czy rozwiązanie z nim stosunku pracy było uzasadnione (orzeczenie SN z dnia 27 listopada 1997 r., I PKN 399/97). Zatem nauczyciel, który uważa, że wytypowanie przez dyrektora jego osoby jest nieuzasadnione, a zastosowane kryteria dowolne lub dyskryminujące może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Przepisy prawne nie precyzują, o jakie to kryteria wyboru chodzi. Decydujące znaczenie mają więc, orzeczenia Sądu Najwyższego. Przytoczę najważniejsze z nich:

• W doborze nauczyciela do dalszego zatrudnienia powinna być uwzględniona podstawa nawiązania stosunku pracy. Sąd Najwyższy wyjaśnia, że trwałość stosunku pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania jest chroniona bardziej niż nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę (wyrok SN z dnia 14 grudnia 2000 r., I PKN 138/00).

• Porównanie kwalifikacji zawodowych, jako kryterium wyboru nauczyciela do zwolnienia, wymaga uwzględnienia nie tylko formalnego poziomu wykształcenia, ale także praktyki w nauczaniu danego przedmiotu. Należy zatem, brać pod uwagę okres zatrudnienia na stanowisku nauczyciela przedmiotu, którego liczba godzin nauczania ulega zmniejszeniu, nie zaś ogólny czas wykonywania zawodu (wyrok SN z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 771/00).

• Jeśli praca nauczyciela jest najniżej oceniana przez przełożonych oraz uczniów i ich rodziców, to wybór tego nauczyciela do zwolnienia nie jest dowolny ani nie narusza zasady równego traktowania pracownika lub zasady niedyskryminacji (wyrok SN z dnia 19 maja 2004 r., I PK 608/03). Nie jest dyskryminacją zwolnienie nauczyciela na podstawie niekorzystnej oceny jego pracy i osiągnięć w nauczaniu i wychowaniu uczniów, szczególnie, gdy jego sytuacja osobista nie jest gorsza niż pozostałych pracowników (wyrok SN z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 420/98; wyrok SN z dnia 11 września 2001 r., I PKN 610/00).

• Długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole, nieobecności nauczyciela z powodu choroby, mogą uzasadniać jego wybór do zwolnienia (wyrok SN z dnia 22 września 2000 r., I PKN 29/00).

• Nabycie uprawnień emerytalnych usprawiedliwia wybór nauczyciela do zwolnienia. W sytuacji, gdy nauczyciele o zbliżonych kwalifikacjach pozostaliby bez pracy i źródła utrzymania, wybór do zwolnienia nauczyciela, który posiada uprawnienia emerytalne, nie może być traktowany jako dyskryminujący ze względu na wiek (wyrok z dnia 21 kwietnia 1999 r., I PKN 31/99; wyrok z dnia 25 lipca 2003 r., I PK 305/02; wyrok z dnia 26 listopada 2003 r., I PK 616/02).

Z opisu sytuacji wynika, że wśród nauczycieli tego samego przedmiotu lub tej samej specjalności, co autor pytania, są osoby, które nabyły uprawnienia emerytalne, a mimo to nie zostały wytypowane do zwolnienia.

Natomiast trudna sytuacja materialna, o której wspomina autor pytania, nie ma wpływu na zasadność wypowiedzenia. Nieuwzględnienie przez pracodawcę sytuacji materialnej pracownika, może stanowić jednak podstawę uznania, że zwolnienie jest wprawdzie uzasadnione, ale stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Sąd Najwyższy stoi bowiem na stanowisku, że kryterium majątkowe powinno być stosowane na końcu, jeśli wcześniej wymienione kryteria nie pozwolą pracodawcy na dokonanie wyboru. Zatem kryterium majątkowe można zastosować tylko wobec pracowników wypełniających nienagannie swoje obowiązki. Wskazuje na to praktyka sądowa.

Autor pytania pisze, że jest w trakcie stażu na wyższy stopień awansu zawodowego. Niestety przepisy nie przewidują szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy nauczyciela odbywającego staż.

Alternatywą dla rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela jest przeniesienie go w stan nieczynny. Odbywa się to na pisemny wniosek nauczyciela złożony w terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia. Złożenie wniosku powoduje bezskuteczność wypowiedzenia. Z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy wygasa. W okresie stanu nieczynnego nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia zasadniczego oraz do innych świadczeń pracowniczych. Warto o tym pamiętać, gdyż nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, z którym rozwiązano stosunek pracy, przysługuje odprawa w wysokości maksymalnie trzymiesięcznego wynagrodzenia (obliczana jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy), podczas gdy odprawa nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania stanowi równowartość sześciu wynagrodzeń zasadniczych.

Na koniec pozostaje omówienie uprawnień przysługujących nauczycielowi w razie nieuzasadnionego wypowiedzenia stosunku pracy przez dyrektora. Na podstawie odesłania z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela stosuje się przepisy Kodeksu pracy. Nauczycielowi przysługuje wówczas prawo wniesienia odwołania od wypowiedzenia do sądu pracy (art. 44 k.p.). Musi to uczynić w ciągu 7 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia (art. 264 § 1 k.p.). W razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę na czas nieokreślony jest nieuzasadnione, sąd pracy – stosownie do żądania nauczyciela – orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu – o przywróceniu nauczyciela do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu (art. 45 § 1 k.p.). Podstawą do uznania wypowiedzenia za nieuzasadnione jest właśnie negatywna ocena, w wyniku sądowej kontroli, przyjętych przez dyrektora kryteriów wyboru konkretnego nauczyciela do zwolnienia.

Krystyna Więcławska-Stysz – prawnik, doradca prawny Związku Nauczycielstwa Polskiego.