PYTANIE

Uczeń na przerwie grozi pobiciem nauczycielowi i nie czuje żadnego respektu przed osobą starsza. Groźby wypowiada w obecności kolegów. W jaki sposób (zgodnie z prawem) można ucznia ukarać? Czy jest mowa w prawie karnym o tego typu wykroczeniach i ataku na osobę publiczną?

ODPOWIEDŹ

Szkoła niewątpliwie należy do miejsc, gdzie zachowania agresywne występują często. Duże nagromadzenie młodzieży pochodzącej z różnych środowisk społecznych na małej zamkniętej przestrzeni oraz formuła funkcjonowania szkoły, narzucająca szereg ograniczeń i nakazów, powodują sytuacje konfliktowe. To one niejednokrotnie stanowią bezpośrednią przyczynę agresji.

Nauczyciele często stają się obiektami agresji przeniesionej. Uczniowie ukierunkowują efekty swojej frustracji na pedagogów, a powodem może być na przykład trudna sytuacja osobista ucznia.

W swojej wieloletniej pracy dydaktycznej obserwowałem niejednokrotne najróżniejsze przejawy agresywnych, wulgarnych zachowań, których celem bezpośrednim stawali się nauczyciele. W większości przypadków była to agresja wywołana frustracją ucznia, a jej przyczyną była trudna, a niekiedy wręcz dramatyczna, sytuacja w domu rodzinnym.

Uczeń pochodzący ze środowiska, gdzie na co dzień stosuje się przemoc, a sytuacja finansowa rodziny nie pozwala na zaspokojenie nawet najbardziej podstawowych potrzeb, będzie prawdopodobnie zachowywał się w sposób dysfunkcyjny.

W takiej sytuacji doradzałbym rozmowę z uczniem w cztery oczy. Spróbujmy pokazać mu, że rozumiemy jego problemy, że potrafimy empatycznie odnieść się do sytuacji, w której musi funkcjonować. Być może będą to jedne z nielicznych słów zrozumienia i wsparcia, jakich doświadczył ów uczeń w całym swoim życiu. Postarajmy się w takiej rozmowie pokazać, że my i on stoimy po tej samej stronie barykady.

Niemniej jednak mam pełną świadomość, że wobec niektórych uczniów tego typu działania pedagogiczne nie przyniosą zamierzonych pozytywnych rezultatów.
Jeżeli uczeń w żaden sposób nie reaguje na próby mediacji i demonstruje w sposób jawny agresję wobec nauczyciela, ten w żadnym wypadku nie powinien przejść nad tym do porządku dziennego.

Brak konsekwencji w stosowaniu kar może doprowadzić do sytuacji, gdy nauczyciel nie będzie w stanie zapanować zarówno nad tym uczniem, jak i resztą klasy, gdyż będzie postrzegany przez uczniów jako osoba nieporadna i bezsilna. Każdy przejaw agresji musi być zgłoszony do dyrekcji szkoły. Niezwłocznie należy powiadomić rodziców ucznia (lub innych prawnych opiekunów) i poprosić ich o kontakt ze szkołą w trybie natychmiastowym. Uważam również, że o każdym takim zachowaniu powinna zostać powiadomiona policja. My, nauczyciele musimy odróżniać łamanie szkolnego regulaminu od łamania prawa. O ile w pierwszym wypadku sytuacja wymaga podjęcia wszelkich dostępnych form działania przewidzianych w statucie szkoły, o tyle w drugim takie metody mogą nie być wystarczające. Nie oszukujmy się, że uczeń grożący pobiciem nauczycielowi przestraszy się obniżenia oceny z zachowania czy też zakazu uczestnictwa w szkolnych imprezach.

Groźba pobicia jest groźbą karalną ujętą w art. 190 Kodeksu karnego
(ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. DzU, Nr 88, poz. 553).

(„
Art. 190. § 1 Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2 Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego”).

Zgłoszenie wniosku o ściganiu sprawcy takiego czynu jest procedurą czasochłonną i wiąże się z wieloma formalnościami, ale zaręczam, że warto to zrobić.

Uczniowie bardzo szybko klasyfikują nauczycieli na tych, u których należy zachowywać się właściwie, gdyż każdy przejaw niesubordynacji jest karany w sposób stanowczy i na tych, u których „można wszystko”. Uczniowie dokonują takiej selekcji czasami już po pierwszej lekcji z nowym nauczycielem, a potem tylko utwierdzają się w swojej ocenie.

W sytuacji, gdy pod adresem nauczyciela zostały wypowiedziane groźby, dajmy uczniowi szansę i starajmy się z nim szczerze rozmawiać, by móc poznać jego problemy oraz motywy postępowania. Gdy to nie przyniesie efektów,
nie bójmy się podejmować radykalnych, konsekwentnych działań i zwrócić się o pomoc do instytucji odpowiedzialnych za zapewnienie bezpieczeństwa pedagogom oraz uczniom placówki. Nie dopuśćmy do tego, że w miejscu pracy będziemy czuli się zagrożeni.

Procedury postępowania w wypadku trudnych sytuacji wychowawczych zawarto w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 roku (DzU, Nr 35, poz. 228). W artykule 4 tejże ustawy jednoznacznie wskazano na istnienie narzędzi prawnych pozwalających na skuteczną interwencję oraz
obowiązki, które należy spełnić w wypadku łamania prawa na terenie szkoły.

(„
Art. 4. [Demoralizacja nieletniego]
§ 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.

§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.

§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu”).

Piotr Stasiak – nauczyciel mianowany, mgr psychologii stosowanej.