PYTANIE
Czy dyrektor szkoły ma prawo nakazać nauczycielowi odrobienie wszystkich godzin z dnia, w którym ten nauczyciel, po wcześniejszym skierowaniu przez dyrektora, przebywał na szkoleniu (w ramach delegacji) lub na konkursie z młodzieżą? Dyrekcja ten nakaz tłumaczy tym, że nauczyciel nie zrealizuje podstawy programowej. Jednak każdy nauczyciel planując swoją pracę na cały rok szkolny, ma świadomość, że musi zrealizować podaną minimalną liczbę godzin. Jeżeli widzi, że jest to zagrożone (święta, zwolnienie), to zgłasza to dyrektorowi i dostaje dodatkowe godziny. Jeśli w danym dniu nauczyciel ma 3 godziny już odrobione, a na zawodach, konkursie czy szkoleniu spędza 8 godzin, to czy to oznacza, że ten nauczyciel wypracował nadgodziny?

ODPOWIEDŹ
Podstawy programowe określa się w celu wyznaczenia standardów kształcenia i wychowania na poszczególnych etapach edukacji. Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 13 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2574, z późn. zm.) ilekroć w jej przepisach jest o mowa podstawie programowej wychowania przedszkolnego lub podstawie programowej kształcenia ogólnego, należy przez to rozumieć obowiązkowe zestawy celów i treści nauczania, w tym umiejętności, opisane w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego, oraz zadania wychowawcze szkoły, uwzględniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego i programach nauczania oraz umożliwiające ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych.

Zostały one określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU z 2012 r., poz. 977), natomiast zapisy dotyczące obowiązku monitorowania realizacji podstawy programowej zawiera Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (DzU z 2009 r., nr 168, poz. 1324, z późn. zm.). Niewątpliwie jednak monitorowanie realizacji podstawy programowej to zadania nie tylko dyrektora, lecz także nauczyciela, z tym zastrzeżeniem, że nadzór pedagogiczny w szkole jest realizowany przez dyrektora – podlega mu (nadzorowi) w szczególności realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania, o czym przesądza art. 33 ust. 2 pkt 2 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty. Tygodniowy (semestralny) wymiar godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych dla uczniów (słuchaczy) poszczególnych klas oraz zajęć z wychowawcą dla uczniów poszczególnych klas na danym etapie edukacyjnym jest określony w ramowym planie, zgodnie z regulacją zawartą w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (DzU z 2012 r., poz. 204, z późn. zm.), w którego załącznikach określono siatkę godzin zajęć dla poszczególnych typów i rodzajów szkół. Kluczowe znaczenie dla analizowanego zagadnienia ma § 4 rozporządzenia obligujący dyrektora szkoły do ustalenia, na podstawie ramowego planu nauczania, dokumentu określanego jako szkolny plan nauczania. Określa się w nim dla poszczególnych klas (semestrów) na danym etapie edukacyjnym tygodniowy (semestralny) wymiar godzin zajęć. W jego ramach są ogólnie uwzględniane wszystkie zajęcia, także te dodatkowe z tzw. godzin do dyspozycji dyrektora. W mojej ocenie, pomimo braku wyraźnej podstawy prawnej, jeśli dyrektor szkoły w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego i bieżącego monitoringu realizacji podstawy programowej w konkretnym przypadku uzna, że zagrożone jest wykonanie podstawy programowej w związku z niezrealizowaniem godzin dydaktycznych przez nauczyciela, może zobowiązać nauczyciela do odpracowania tych godzin. Dla analizowanego zagadnienia nad wyraz istotne jest przy tym oczywiste rozróżnienie pomiędzy czasem pracy nauczyciela a obowiązującym go pensum. Czas pracy nauczyciela niewątpliwie nie ogranicza się wyłącznie do realizacji tygodniowej liczby godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych. Poza pensum każdy nauczyciel w ramach czasu pracy i ustalonego wynagrodzenia jest zobowiązany do realizacji innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły, w tym np. do udziału w szkoleniu, na które oddelegował go dyrektor. Wobec tego nie może być też mowy w tym przypadku o nadgodzinach w związku z udziałem np. w szkoleniu, ponieważ czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień i w ramach tego czasu nauczyciel powinien brać udział w szkoleniu (konkursie, zawodach), na które został skierowany przez dyrektora w ramach polecenia służbowego.

Tomasz Lewicki – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego i prawa pracy, pracownik oświaty w samorządzie terytorialnym