Pytanie:

Czy nauczyciel musi skserować prace klasowe ucznia na żądanie rodziców (na dzień przed radą klasyfikacyjną), jeżeli w WSO jest zapis, że prace są dostępne do wglądu na zasadach ustalonych przez nauczyciela, a w PSO jest informacja, że prace nie są wydawane uczniom do domu (chodzi o gimnazjum)? Dodam, że dyrektor wydał polecenie służbowe nauczycielowi skserowania i wydania tych prac rodzicom.

Odpowiedź:

Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły, którego zapisy muszą być zgodne z przepisami Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU z 2007 r. nr 83, poz. 562 z późn. zm.) – dalej r.o.k.p. Przypominam, że przedmiotowe rozporządzenie zostało uchylone, a jego przepisy przeniesione do ustawy o systemie oświaty. Jednak w roku szkolnym 2014/2015 ocenianie, klasyfikowanie i promowanie uczniów w szkołach publicznych odbywa się zgodnie z dotychczasowymi przepisami, czyli zgodnie z ww. rozporządzeniem.

Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego (§ 3 ust. 1 r.o.k.p.). Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego, które ma na celu m.in. informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych, motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce, dostarczanie rodzicom (prawnym opiekunom) informacji o postępach, trudnościach w nauce oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia. Wewnątrzszkolny system oceniania zawiera sformułowane przez nauczycieli wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych ocen, informację o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów. Stosownie do § 5 ust. 1 r.o.k.p. oceny są jawne dla ucznia oraz jego rodziców (prawnych opiekunów). Ponadto zapis § 5 ust. 3 r.o.k.p. umożliwia udostępnienie do wglądu na wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) sprawdzonych i ocenionych pisemnych prac kontrolnych.

W odpowiedzi Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 lipca 2013 r. na interpelację poselską nr 19596 w sprawie udostępniania przez szkoły kopii lub skanu prac klasowych uczniów na prośbę rodziców lub opiekunów prawnych (http://www.sejm.gov.pl) stwierdzono:

„[…] przepis § 5 ust. 2 tego rozporządzenia daje uczniom i rodzicom bardzo istotne narzędzie umożliwiające uzyskanie dokładnej informacji na temat np. pisemnej pracy kontrolnej. Na życzenie ucznia lub rodzica (prawnego opiekuna) nauczyciel jest obowiązany uzasadnić każdą ustaloną ocenę (ustnie lub pisemnie), tym samym dostarczyć dokładnych informacji o postępach i trudnościach, wynikających np. ze sprawdzonej i ocenionej pracy klasowej. Jest to niewątpliwie bardzo cenne źródło informacji dla rodziców, którzy starają się pomóc swojemu dziecku w korygowaniu błędów i niedociągnięć w opanowanym materiale”.

Również nowe przepisy w ustawie o systemie oświaty o ocenianiu w art. 44e ust. 5 stanowią, że na wniosek ucznia lub jego rodziców dokumentacja dotycząca oceniania ucznia jest udostępniana jedynie do wglądu uczniowi lub jego rodzicom.

Zatem w opisanej sytuacji dyrektor nie ma podstaw prawnych do wydania polecenia służbowego dotyczącego wykonania i przekazania kserokopii prac klasowych. Z przepisów jasno wynika, że nie dopuszcza się możliwości wykonywania, kopii czy fotokopii danej pracy. Praca ma być jedynie udostępniania do wglądu.

Z drugiej strony nauczyciel jest zobowiązany do wykonania polecenia służbowego, chyba że polecenie jest niezgodne z prawem lub nie wynika z umowy (art. 100 § 1 k.p.). Fakt, iż nauczyciel jest zobowiązany do wykonywania poleceń pracodawcy, nie oznacza, że jest on zmuszony do bezkrytycznego wykonywania wszystkich poleceń. Przepisy prawa pracy nie zawierają jednak wskazówek dotyczących postępowania umożliwiającego weryfikację wydanego przez przełożonego polecenia, nawet w sytuacji, w której pracownik podejrzewa, że może być ono niezgodne z prawem lub, gdy jego wykonanie może doprowadzić do złamania obowiązujących przepisów. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 września 1997 r. orzekł, że bezkrytyczne wykonywanie przez pracownika bezprawnych poleceń przełożonego może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę (I PKN 244/97).

Ocena, czy otrzymane polecenie służbowe jest zgodne z prawem, powinna być dokonana na podstawie doświadczenia i wiedzy konkretnego pracownika. Nauczyciel, który przypuszcza, że otrzymane polecenie jest niezgodne z prawem, powinien zwrócić na to uwagę przełożonego i zażądać potwierdzenia polecenia na piśmie. Ewentualną odmowę wykonania polecenia musi odpowiednio uzasadnić. Pisemne potwierdzenie polecenia może służyć jako dowód na korzyść pracownika w ewentualnej sprawie przed sądem.