Jedną z możliwości uzyskania kwalifikacji do nauczania dodatkowego przedmiotu jest ukończenie studiów podyplomowych. Wybierając studia podyplomowe, należy pamiętać, że nie każdy rodzaj studiów daje kwalifikacje do nauczania określonego przedmiotu. Dlatego, decydując się na formę podnoszenia swoich kwalifikacji, ważne jest, aby wybierać studia spełniające ustawowe warunki kształcenia nauczycieli.

Standardy kształcenia nauczycieli na studiach podyplomowych określone są w
załączniku do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (DzU z 2004 r., Nr 207, poz. 2110).

Studia podyplomowe muszą być prowadzone przez uczelnię wyższą. Program studiów na specjalizacji nauczycielskiej, powinien uwzględniać wymogi określone w standardach. Absolwent takich studiów zdobywa nie tylko wiedzę merytoryczną w zakresie określonego kierunku studiów, ale także przygotowanie do nauczania określonego przedmiotu oraz kwalifikacje zawodowe.

Nie prowadzi się studiów podyplomowych umożliwiających uzyskanie przygotowania merytorycznego do nauczania języka obcego.

Studia podyplomowe w specjalności nauczycielskiej są prowadzone w zakresie:

– przygotowania merytorycznego do nauczania przedmiotu,

– przygotowania pedagogicznego,

– przygotowania pedagogicznego do pracy w szkołach specjalnych i ośrodkach specjalnych.

W zakresie przygotowania merytorycznego do nauczania danego przedmiotu program studiów podyplomowych powinien zapewniać absolwentom studiów wyższych zawodowych lub magisterskich przygotowanie merytoryczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych zgodnie z zakresem podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Ważne też, aby uwzględniał wiedzę już nabytą na wcześniejszym etapie nauki (studiach licencjackich lub magisterskich). Celem takich studiów podyplomowych jest zdobycie przez jego uczestników wiedzy i umiejętności niezbędnych do nauczania danego przedmiotu. Zgodnie z wybranym kierunkiem studiów są prowadzone zajęcia z zakresu dydaktyki przedmiotowej. Wymiar godzin jest określony na co najmniej 350 godzin i nie może być krótszy niż 3 semestry. Ukończenie tego rodzaju studiów daje kwalifikacje do nauczania nowego przedmiotu (np. nauczyciel posiadający tytuł magistra geografii po ukończeniu studiów podyplomowych na kierunku wiedza o społeczeństwie uzyskuje pełne kwalifikacje do nauczania drugiego przedmiotu).

Studia podyplomowe o specjalności nauczycielskiej
w zakresie przygotowania pedagogicznego są przeznaczone dla absolwentów studiów wyższych zawodowych lub magisterskich, posiadających przygotowanie merytoryczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych. Program na takich studiach powinien uwzględniać przedmioty i treści programowe kształcenia nauczycieli, to znaczy: psychologię, pedagogikę, dydaktykę przedmiotową, przedmioty uzupełniające (zajęcia z: emisji głosu, prawa oświatowego oraz organizacji i funkcjonowania systemu oświatowego, zasad bezpieczeństwa, udzielania pierwszej pomocy i odpowiedzialności prawnej opiekuna oraz inne przedmioty takie jak: etyka, kultura języka, historia i kultura regionu, sztuka, wiedza o sztuce – zestaw tych przedmiotów ustala szkoła prowadząca studia w zależności od jej możliwości i zainteresowań uczestników studiów). Studia są prowadzone w wymiarze co najmniej 330 godzin i nie mogą trwać krócej niż 3 semestry. Uczestnicy studiów są zobligowani do odbycia praktyk pedagogicznych w wymiarze co najmniej 150 godzin.

Studia podyplomowe o specjalności nauczycielskiej
przygotowujące do pracy w szkołach specjalnych i ośrodkach specjalnych są prowadzone w zakresie odpowiednim do rodzaju niepełnosprawności uczniów i są przeznaczone dla absolwentów studiów wyższych zawodowych lub magisterskich, którzy zdobyli przygotowanie merytoryczne i pedagogiczne do prowadzenia zajęć edukacyjnych z nauczanego przedmiotu. Uzupełniają oni tylko przygotowanie do pracy w szkołach specjalnych i ośrodkach specjalnych. Program kształcenia umożliwia nabycie wiedzy na temat:

– potrzeb i możliwości edukacyjnych dzieci oraz młodzieży z określoną niepełnosprawnością;

– współpracy ze specjalistami wspomagającymi rozwój takich dzieci i młodzieży;

– przygotowania i realizowania procesu wychowania oraz nauczania optymalnego do rodzaju i stopnia niepełnosprawności.

Wymiar godzin na takich studiach nie może być mniejszy niż 350 godzin.

W załączniku do rozporządzenia opisano przygotowanie, jakie otrzymuje absolwent takich studiów.

1) Wybrana specjalność:

– w sposób kompetentny przekazuję wiedzę;

– samodzielnie ją pogłębia;

– samodzielnie aktualizuje;

– potrafi łączyć nabytą wiedzę merytoryczną z innymi dziedzinami wiedzy.

2) Psychologia i pedagogika:

– pełni funkcje wychowawcze i opiekuńcze;

– wspiera rozwój uczniów;

– indywidualizuje proces nauczania;

– dostrzega różne wymagania edukacyjne uczniów oraz wie, w jaki sposób je zaspokoić;

– potrafi organizować życie społeczne na poziomie klasy, szkoły i środowiska lokalnego;

– współpracuje z rodzicami, społecznością lokalną oraz innymi nauczycielami.

3) Dydaktyka przedmiotowa:

– skutecznie prowadzi zajęcia edukacyjne;

– rozbudza zainteresowania poznawcze uczniów;

– wspiera rozwój intelektualny uczniów, dobierając odpowiednie, aktywizujące metody nauczania;

– bada i ocenia osiągnięcia uczniów oraz swoją pracę.

4) Technologia informacyjna:

– wykorzystuje znajomość technologii informacyjnej w prowadzeniu zajęć edukacyjnych.

5) Język obcy:

– wykazuje się zaawansowaną znajomością języka obcego.

Absolwent studiów podyplomowych o specjalizacji nauczycielskiej powinien także być przygotowany do:

1) współpracy z uczniami i nauczycielami, rodzicami oraz pozaszkolnym środowiskiem społecznym w celu realizacji zadań edukacyjnych;

2) podejmowania zadań edukacyjnych, które nie wchodzą w zakres nauczanego przedmiotu oraz zadań z zakresu edukacji pozaszkolnej;

3) samodzielnego tworzenia i weryfikowania projektów swoich działań;

4) kierowania swoim rozwojem zawodowym i osobowym oraz podejmowania doskonalenia we współpracy z innymi nauczycielami;

5) posługiwania się przepisami prawa oświatowego.

Oprócz przedstawionych w załączniku do rozporządzenia określone wymagań dla absolwenta określono również zakres nabytych umiejętności.

1) Dydaktyczne.

2) Wychowawcze i społeczne – związane z umiejętnością rozpoznawania potrzeb uczniów oraz zdolnością do współpracy w relacjach międzyludzkich.

3) Kreatywne – wyrażające się zdolnością do samokształcenia, innowacyjnością i niestandardowością działań w powiązaniu ze zdolnościami adaptacyjnymi, mobilnością i elastycznością.

4) Prakseologiczne – wyrażające się skutecznością w planowaniu, realizacji, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych.

5) Komunikacyjne – wyrażające się skutecznością zachowań werbalnych i pozawerbalnych w sytuacjach edukacyjnych.

6) Inromacyjno-medialne – wyrażające się umiejętnością posługiwania się technologią informacyjną, przede wszystkim wykorzystywaniem jej w prowadzeniu zajęć edukacyjnych.

7) Językowe – wyrażające się znajomością co najmniej jednego języka obcego w stopniu zaawansowanym.

Weryfikacja wskazanych wyżej kompetencji odbywa się w trakcie studiów. Służą temu egzaminy, zaliczenia oraz prace semestralne. Dowodem potwierdzającym nabycie kolejnych umiejętności są wpisy w indeksie, a w końcowym efekcie dyplom ukończenia studiów podyplomowych. Forma poszczególnych zajęć jest zależna od prowadzącej studia uczelni wyższej. Podstawową formą są oczywiście wykłady i ćwiczenia. Dopuszcza się jednak zajęcia poza uczelnią. Na przykład na kierunku wiedza o kulturze bardzo pożądane są zajęcia w muzeum lub galerii.

Na zakończenie należy dodać, że Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (DzU z 2004 r., Nr 207, poz. 2110)
zastąpiło Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 września 2003 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (DzU z 2003 r., Nr 170, poz. 1655). Nowe standardy kształcenia nauczycieli dotyczą studiów podyplomowych rozpoczętych od roku akademickiego 2004/2005 i obowiązują do dzisiaj.

Adam Balicki – pracownik naukowy Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.