Wymagania kwalifikacyjne wobec nauczycieli określa art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674, z późn. zm.), są to: wyższe wykształcenie lub zakład kształcenia nauczycieli (tylko na niektórych stanowiskach), przestrzeganie podstawowych zasad moralnych oraz warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu nauczyciela.

Szczegółowe kwalifikacje w odniesieniu do poszczególnych typów szkół zostały opisane w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (DzU z 2009 r. nr 50, poz. 400) – dalej r.k.n.

Kwalifikacje do nauczania religii w szkołach ogólnodostępnych i specjalnych określa szczegółowo porozumienie pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii (DzUrz MEN nr 4, poz. 20) – dalej p.k.n.r.

Generalną zasadą dotyczącą kwalifikacji nauczycieli jest posiadanie odpowiedniego wykształcenia – zgodnie z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne.

Do szkół specjalnych zaliczamy:

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• młodzieżowe ośrodki wychowawcze

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

• młodzieżowe ośrodki socjoterapii

Specjalność/

rodzaj prowadzonych zajęć

Wymagane kwalifikacje

Typy szkół specjalnych

Nauczyciel w szkole specjalnej dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi

(§ 14 ust. 1 r.k.n.)

studia wyższe w zakresie oligofrenopedagogiki

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

kwalifikacje wymagane do danego typu szkoły ogólnodostępnej, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie oligofrenopedagogiki

zakład kształcenia nauczycieli w specjalności oligofrenopedagogika

UWAGA!

Takie same kwalifikacje będą wymagane od nauczycieli zatrudnionych w ośrodkach umożliwiających dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim oraz dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, a także od osób prowadzących zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze z dziećmi i młodzieżą z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim.

Nauczyciel w szkole specjalnej dla dzieci i młodzieży z innymi niepełnosprawnościami

(§ 14 ust. 2 r.k.n.)

kwalifikacje do danego typu szkoły specjalnej i ponadto:

– studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów lub

– zakład kształcenia nauczycieli specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub

– studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

Nauczyciel, wychowawca

w szkole specjalnej dla dzieci i młodzieży z innymi niepełno sprawnościami

(§ 14 ust. 3 r.k.n.)

kwalifikacje do danego typu szkoły specjalnej, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie odpowiedniej niepełnosprawności uczniów

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

studia wyższe w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów

zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

studia wyższe na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów oraz przygotowanie pedagogiczne

zakład kształcenia nauczycieli w innej specjalności i kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności oraz przygotowanie pedagogiczne

Wychowawca w ośrodkach wychowawczych i socjoterapii

(§ 15 r.k.n.)

studia wyższe w zakresie resocjalizacji lub socjoterapii oraz przygotowanie pedagogiczne

• młodzieżowy ośrodek wychowawczy

• młodzieżowy ośrodek socjoterapii

zakład kształcenia nauczycieli w specjalności resocjalizacja lub socjoterapia

studia wyższe na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie resocjalizacji lub socjoterapii oraz przygotowanie pedagogiczne

zakład kształcenia nauczycieli w dowolnej specjalności i kurs kwalifikacyjny w zakresie resocjalizacji lub socjoterapii

Zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

(§ 14 ust. 4 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku psychologia

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• młodzieżowe ośrodki wychowawcze

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

• młodzieżowe ośrodki socjoterapii

studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna, w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, oraz przygotowanie pedagogiczne

studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna, a ponadto studia podyplomowe w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka oraz przygotowanie pedagogiczne

Nauczyciel języków obcych

(§ 14 ust. 5 r.k.n.)

kwalifikacje do danego typu szkoły ogólnodostępnej

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

Nauczyciel religii

(§ 3 p.k.n.r)

księża – wyższe diecezjalne lub zakonne seminarium duchowne i zaliczone w trakcie studiów zajęcia z zakresu pedagogiki specjalnej i katechezy specjalnej

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

osoby świeckie i zakonne – wyższe studia teologiczne lub kolegium teologiczne i zaliczone w trakcie studiów zajęcia z zakresu pedagogiki specjalnej i katechezy specjalnej

kwalifikacje do nauczania religii w danym typie szkoły ogólnodostępnej, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej o specjalności nadającej kwalifikacje do pracy w określonym typie szkoły

UWAGA!

Skierowanie nauczyciela religii do danej szkoły wydane przez biskupa diecezjalnego zaświadcza o posiadaniu kwalifikacji.

Nauczyciel, psycholog

(§ 19 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku psychologia w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz przygotowanie pedagogiczne

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• młodzieżowe ośrodki wychowawcze

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

• młodzieżowe ośrodki socjoterapii

dyplom magistra filozofii chrześcijańskiej ze specjalizacją filozoficzno-pedagogiczną uzyskany na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim do 1 października 1981 r. lub dyplom magistra filozofii chrześcijańskiej w zakresie psychologii uzyskany w Akademii Teologii Katolickiej do końca 1992 r. oraz przygotowanie pedagogiczne

Nauczyciel,

pedagog

(§ 20 ust. 3 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

studia pierwszego stopnia na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe z zakresu prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

kwalifikacje nauczyciela do szkoły specjalnej, a ponadto studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna w specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów

UWAGA!

Nauczycie, pedagog powinien posiadać takie przygotowanie zawodowe (ukończyć taką specjalność), które będzie gwarantowało wykonanie zadań statutowych pedagoga szkolnego w konkretnej szkole. Zadania nauczycieli, pedagogów w poszczególnych typach szkół są odmienne, ponieważ odmienne są potrzeby uczniów uczęszczających do konkretnych szkół. Dyrektor szkoły zatrudniając osobę na to stanowisko powinien dokonać oceny kwalifikacji przyjmowanego nauczyciela pod kątem potrzeb. Oceny kwalifikacji zatrudnianej osoby dokonujemy poprzez porównanie programu ukończonego kierunku (specjalności) studiów z zadaniami, jakie będzie realizować ta osoba na zajmowanym stanowisku.

Nauczyciel, logopeda

(§ 21 ust. 2 r.k.n.)

studia magisterskie w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• młodzieżowe ośrodki wychowawcze

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

• młodzieżowe ośrodki socjoterapii

studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

Nauczyciel, doradca zawodowy

(§ 22 ust. 3 r.k.n.)

studia magisterskie w zakresie doradztwa zawodowego oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do rodzaju niepełnosprawności uczniów

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• młodzieżowe ośrodki wychowawcze

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

• młodzieżowe ośrodki socjoterapii

studia magisterskie na dowolnym kierunku oraz przygotowanie pedagogiczne i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do rodzaju niepełnosprawności uczniów

studia pierwszego stopnia w zakresie doradztwa zawodowego oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do rodzaju niepełnosprawności uczniów

studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do rodzaju niepełnosprawności uczniów

Zajęcia z udzielania pierwszej pomocy

(§ 10 r.k.n.)

zaświadczenie potwierdzające przygotowanie do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy nabyte w ramach szkolenia uwzględniającego specyfikę zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy zakończonego egzaminem z wiedzy i umiejętności

• szkoły podstawowe specjalne

• gimnazja specjalne

• szkoły ponadgimnazjalne specjalne

• młodzieżowe ośrodki wychowawcze

• specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze

• specjalne ośrodki wychowawcze

• młodzieżowe ośrodki socjoterapii

Definicje

Studia magisterskie

studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie (§ 1 pkt 6 r.k.n.)

Studia pierwszego stopnia

studia licencjackie, inżynierskie lub studia wyższe zawodowe (§ 1 pkt 5 r.k.n.)

Studia wyższe

studia licencjackie, inżynierskie, wyższe zawodowe, drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie (§ 1 pkt 7 r.k.n.)

Zakład kształcenia nauczycieli

kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium języków obcych, studium nauczycielskie, studium wychowania przedszkolnego, studium nauczania początkowego lub pedagogiczne studium techniczne (§ 1 pkt 4 r.k.n.)

Kurs kwalifikacyjny

kurs kwalifikacyjny z zakresu określonego przedmiotu, prowadzonych zajęć lub przygotowania pedagogicznego, organizowany zgodnie z przepisami w sprawie warunków i trybu tworzenia, przekształcania i likwidowania oraz organizacji i sposobu działania placówek doskonalenia nauczycieli, którego ukończenie umożliwia nauczycielowi posiadającemu poziom wykształcenia wymagany od nauczycieli danego typu szkoły lub rodzaju placówki uzyskanie kwalifikacji do nauczania tego przedmiotu, prowadzenia tych zajęć lub przygotowania pedagogicznego (§ 1 pkt 2 r.k.n.), w zależności od kursu kwalifikacyjnego jego wymiar godzinowy może przedstawiać się różnie

Przygotowanie pedagogiczne

nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej w powiązaniu z kierunkiem kształcenia w wymiarze godzin nie niższym niż 270 godzin oraz 150 godzin praktyki pedagogicznej zakończonej pozytywną oceną, posiadanie przygotowania pedagogicznego potwierdza dyplom ukończenia studiów, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego (§ 1 pkt 3 r.k.n)

Przygotowanie katechetyczno-pedagogiczne

Przez przygotowanie katechetyczno-pedagogiczne należy rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu pedagogiki, psychologii, katechetyki i dydaktyki, nauczanych w powiązaniu z teologią w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin oraz odbycie pozytywnie ocenionych praktyk pedagogicznych w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin (§ 4 ust. 1 p.k.n.r.). O posiadaniu przygotowania katechetyczno-pedagogicznego świadczy dokument ukończenia wyższego seminarium duchownego albo dyplom (zaświadczenie) innej szkoły wyższej, kolegium teologicznego albo świadectwo ukończenia kursu katechetyczno-pedagogicznego prowadzonego przez kolegium teologiczne, wyższe seminarium duchowne lub inną szkołę wyższą (§ 4 ust. 2 p.k.n.r.).

W poprzednio obowiązującym rozporządzeniu w sprawie kwalifikacji nauczycieli było określone, że przez kierunek (specjalność) studiów zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć należało rozumieć kierunek (specjalność) dający dostateczną wiedzę merytoryczną z zakresu nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć. Należy jednak zwrócić uwagę, że w nowym rozporządzeniu wymagania kwalifikacyjne określono jako konieczność ukończenia studiów wyższych na kierunku (specjalności) jedynie zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami lub ukończenia studiów wyższych na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla danego kierunku w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć. Nie oznacza to jednak, że nauczyciele, którym uznano ukończony kierunek (specjalność) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć, tracą z dniem 1 września 2009 roku kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole podstawowej. Otóż w § 28 r.k.n. jednoznacznie zostało określone, że nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia, którym na podstawie dotychczasowych przepisów uznano ukończony kierunek (specjalność) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć, zachowują nabyte kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki.

Dariusz Skrzyński – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego.