OPIS SYTUACJI

Dwunastoletniemu Jankowi Kwiatkowskiemu – uczniowi szóstej klasy szkoły podstawowej –udowodniono umyślne zniszczenie pomocy dydaktycznych i wyposażenia szkoły.

Kto w tym wypadku ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez Janka w mieniu szkoły?

Jaka jest relacja między wiekiem ucznia a zakresem jego odpowiedzialności?

Kto ponosi odpowiedzialność za szkody w mieniu szkoły wyrządzone przez uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych?

ODPOWIEDŹ

Relacja między wiekiem dziecka a zakresem odpowiedzialności kształtuje się różnie w zależności od tego, czy chodzi o odpowiedzialność ucznia na gruncie prawa cywilnego czy też o jego odpowiedzialność karną.

Na gruncie prawa cywilnego operuje się pojęciem małoletniego –osoby, która nie ukończyła 18 lat. Przy czym inaczej kształtuje się odpowiedzialność ucznia, który nie ukończył 13 lat, a inaczej ucznia w wieku od lat 13 do ukończenia 18.

Na gruncie prawa karnego granicą wieku, od której uczeń ponosi odpowiedzialność karną, jest według kodeksu karnego ukończenie 17 lat. Przed ukończeniem lat 17, osoby – uczniowie nieletni odpowiadają na zasadach określonych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109).

Należy pamiętać, że w kwestii naprawienia szkody będzie miało zastosowanie prawo cywilne. Celem prawa karnego jest „ukaranie sprawcy”, a naprawienie szkody ma jedynie charakter poboczny.

1.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez dzieci, które nie ukończyły 13. roku życia

Małoletni, którzy nie ukończyli 13 lat, nie ponoszą odpowiedzialności prawnej za wyrządzoną szkodę. Znajdują tu zastosowanie przepisy art. 426 kodeksu cywilnego, z którego wynika, że
uczeń, który nie ukończył 13 lat, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną przez siebie szkodę.

Jednocześnie, zgodnie z art. 427 k.c.,
za
szkody wyrządzone przez małoletniego nie ponoszącego odpowiedzialności odpowiadają osoby, które z mocy ustawy lub umowy są zobowiązane do nadzoru nad nimi.

Z mocy ustawy zobowiązani nad małoletnimi są przede wszystkim ich rodzice (lub inni opiekunowie). Jednak należy pamiętać, że w czasie pobytu w szkole dziecko pozostaje pod nadzorem szkoły. Roszczenia w stosunku do rodziców dziecka nie mają podstawy prawnej, ponieważ dziecko w tym czasie przebywało poza ich nadzorem. Tak więc za dopuszczenie do zniszczenia pomocy dydaktycznych i wyposażenia szkoły przez Janka Kowalskiego powinien odpowiadać przede wszystkim personel szkoły. Jeżeli jednak rodzice z własnej nieprzymuszonej woli poczuwają się do odpowiedzialności i chcą naprawić szkodę, to nie ma do tego przeszkód.

2.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez małoletnich (13–18 lat)

W wieku 13–18 lat dziecko ma tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Ponosi w związku z tym ograniczoną odpowiedzialność prawną za wyrządzone szkody. Oznacza to, że taki małoletni może ponosić odpowiedzialność, ale bardzo istotny jest tu poziom jego rozwoju psychofizycznego. Oznacza to, że aby uczeń w tym wieku ponosił odpowiedzialność, musi być osobą na tyle dojrzałą, żeby móc mu przypisać winę – musi on sobie zdawać sprawę z niewłaściwości swego zachowania i jego konsekwencji. Musi mieć rozeznanie własnego działania i jego ewentualnych skutków.

Tak więc po ukończeniu 13. roku życia za wyrządzone szkody w mieniu szkoły będzie odpowiadać sam uczeń. Jednak zważywszy na to, że dzieci w większości nie mają majątku, to cały ciężar naprawienia szkody poniosą rodzice.

Natomiast uczniowie, którzy ukończyli lat 17, będą także odpowiadać za zniszczenie mienia na mocy kodeksu karnego. Do ukończenia 17 lat odpowiedzialność karna uczniów jest regulowana w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jedynie w skrajnych przypadkach popełnienia ciężkich przestępstw, takich jak rozbój, odpowiedzialność karną na podstawie kodeksu karnego mogą ponieść osoby, które ukończyły 15 lat. Nie dotyczy to jednak zniszczenia mienia.

Uwaga!

Uczniowie są odpowiedzialni tylko za
celowe i świadome niszczenie i dewastację mienia szkolnego.

3.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ucznia pełnoletniego

Po ukończeniu 18 lat młody człowiek sam ponosi całą odpowiedzialność za szkody wyrządzone w mieniu szkoły.

Często jednak ze względu na sytuację finansową ucznia pełnoletniego (brak majątku) rodzice ponoszą koszty związane z naprawą i usunięciem szkód.

Na gruncie prawa karnego – jak to zostało wspomniane wyżej – odpowiada za popełnione przestępstwa już od ukończenia 17 lat.

Uwaga!

Należy jednak dodać, że odpowiedzialność ucznia nie wyklucza odpowiedzialności innych osób. Zarówno uczniowie nieletni (13–17 lat), jak i pełnoletni również pozostają pod nadzorem szkoły. Do obowiązków nauczycieli należy udostępnianie uczniom sal lekcyjnych i innego mienia szkoły pod swoim nadzorem, opieka oraz dbanie o mienie szkoły, za które ponoszą odpowiedzialność.
Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa dotyczy więc wszystkich uczniów (niezależnie od wieku).

Podstawa prawna:

• 
  

  Ustawa o systemie oświaty – art. 5 ust. 7, pkt 1

  
  


• 
  

  Karta Nauczyciela

  
  


• 
  

  Kodeks cywilny – art. 426, art. 427, art. 417, art. 420

  
  


• 
  

  Kodeks pracy – art. 120 §1, art. 3

  
  


• 
  

  Kodeks karny

  
  


• 
  

  Kodeks wykroczeń

  
  


• 
  

  Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

  
  


• 
  

  Statut szkoły

  
  

Lucyna Gromiec – Konsultant w Pracowni Doskonalenia Kadry Kierowniczej Oświaty i Doradztwa Metodycznego Świętokrzyskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach, nauczyciel akademicki w Wyższej Szkole Administracji Publicznej, nauczyciel dyplomowany, ekonomista