Nauczyciel ma prawo nie tylko do płatnych urlopów, ale może też skorzystać z urlopu bezpłatnego.

Zasady udzielania urlopu bezpłatnego nauczycielom określone są w artykule 68 ust. 1 Karty Nauczyciela oraz § 12 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielenia (DzU z 2001 r., Nr 1, poz. 5). W kwestiach nieuregulowanych w powyższych aktach prawnych zastosowanie mają przepisy rozdziału drugiego, działu siódmego Kodeksu pracy.

Urlop bezpłatny udzielany jest nauczycielowi przez dyrektora szkoły dla celów:
naukowych,
oświatowych,
artystycznych lub z innych ważnych przyczyn na podstawie uzasadnionego przez nauczyciela wniosku.
Urlop taki udzielany jest na czas określony bez możliwości przedłużenia go. Jeżeli przebywający na urlopie bezpłatnym nauczyciel chce w dalszym ciągu korzystać z urlopu, powinien on zwrócić się do dyrektora szkoły z prośbą o udzieleniu nowego urlopu. Nauczyciel nie ma obowiązku powrotu do pracy po zakończeniu pierwszego urlopu.
Decyzja w sprawie przyznania nowego urlopu bezpłatnego należy do dyrektora szkoły. Czas trwania urlopu nie jest określony ustawowo i zależy od dyrektora szkoły.
Nauczyciel, zwracając się z wnioskiem o udzielenie urlopu, powinien sam zaproponować czas jego trwania. Z praktycznego punktu widzenia urlop taki powinien zaczynać się z początkiem roku szkolnego, a kończyć się wraz z zakończeniem. Zgodnie z artykułem 63 ustawy o systemie oświaty rok szkolny we wszystkich szkołach i placówkach rozpoczyna się 1 września, a kończy 31 sierpnia następnego roku kalendarzowego. W sensie prawnym wakacje letnie są również wliczane do roku szkolnego.
Przy urlopie bezpłatnym, którego czas trwania przekracza trzy miesiące, strony mogą ustalić możliwość odwołania nauczyciela z urlopu z ważnych przyczyn. Ustawodawca nie zdefiniował jednak pojęcia „ważnej przyczyny”, w związku z czym decyzja o odwołaniu nauczyciela z urlopu pozostaje w gestii dyrektora szkoły. Dyrektor, odwołując nauczyciela z urlopu bezpłatnego, musi podać przyczynę odwołania. Może to być nagła niezdolność do pracy jednego lub kilku nauczycieli zatrudnionych w szkole, zmiany organizacyjne itp. Przyjmujemy, że ważną przyczyną będzie każda sytuacja, w której brak nauczyciela spowodowałby zakłócenia pracy szkoły. Nauczyciel w zasadzie nie ma możliwości odwołania się od decyzji dyrektora i musi się jej podporządkować.

Każdorazowo decyzję o przyznaniu nauczycielowi urlopu bezpłatnego podejmuje dyrektor szkoły. W zasadzie jest to decyzja uznaniowa dyrektora i nauczycielowi nie przysługuje żadna możliwość odwołania.
Dyrektor szkoły może udzielić wspomnianego urlopu, jeżeli nie powoduje to zakłócenia pracy szkoły. Przepisy wyraźnie zwracają uwagę na możliwość, a nie na obowiązek udzielenia takiego urlopu.
Urlop bezpłatny nauczyciel może uzyskać również w celu świadczenia pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami. W takim wypadku
konieczne jest jednak wyrażenie na piśmie zgody przez nauczyciela.
Warto zauważyć, że zgodnie z § 5 ust 3 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (DzU z 2001 r., Nr 1, poz. 5) prawo do bezpłatnych zwolnień od pracy na czas obowiązkowych zajęć dydaktycznych i egzaminów ma nauczyciel powtarzający rok studiów, który nie uzyskał płatnego urlopu szkoleniowego oraz innych ulg przewidzianych dla nauczycieli studiujących. Dotyczy to nauczycieli, którzy odbywają studia wyższe oraz kształcą się w zakładach kształcenia nauczycieli na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora szkoły.

Jeżeli nauczycielowi zostanie udzielony bezpłatny urlop, to
stosunek pracy zachowuje swoją ciągłość, jednakże wzajemne prawa i obowiązki obu stron zostają zawieszone. Nauczyciel ma zagwarantowane, że po zakończeniu urlopu stosunek pracy z nim nie zostanie rozwiązany i będzie on mógł powrócić na zajmowane wcześniej stanowisko. Jednakże należy pamiętać, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2006 roku nauczycielowi mianowanemu zwalnianemu z przyczyn organizacyjnych nie przysługuje ochrona wynikająca z artykułu 41 Kodeksu pracy, która przewiduje zakaz wypowiadania umowy o pracę w czasie urlopu pracownika oraz w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Nauczycielowi, który powraca po urlopie bezpłatnym do pracy w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie, z dniem zakończenia zajęć lekcyjnych
nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego w okresie ferii letnich. Natomiast, jeżeli urlop bezpłatny kończy się w trakcie roku szkolnego, nauczyciel nabywa prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego na zasadach zawartych w artykule 65 Karty Nauczyciela, czyli w okresie przewidzianym jako czas wolny od zajęć edukacyjnych dla uczniów.

Przepisy nie regulują kwestii udzielania urlopu bezpłatnego bezpośrednio po zakończeniu urlopu dla poratowania zdrowia. Dlatego w takiej sytuacji decyzja o ewentualnym udzieleniu takiego urlopu będzie zależeć od woli dyrektora szkoły. Należy podkreślić, że nauczycielom nie przysługuje przewidziany w artykule 167(2) Kodeksu pracy urlop na żądanie.

Adam Balicki
– pracownik naukowy Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.