PYTANIE

Wójt gminy Darłowo chce zrobić wszystkie szkoły społecznymi poprzez zawieszenie ich działalności. Proponuje nauczycielom podpisanie zgody na bezpłatny urlop i rozpoczęcie pracy w szkole społecznej.

Czy jest zgodna z prawem sytuacja, w której nie będzie w gminie żadnej szkoły publicznej? Interesuje mnie również to, jak długo można być na takim wymuszonym urlopie bezpłatnym.

ODPOWIEDŹ

Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w szczególności w zakresie edukacji publicznej, należy do zadań własnych gminy (w odróżnieniu od zadań fakultatywnych), o czym przesądza art. 7 ust. 1 pkt 8 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (DzU z 2001 r. nr 142, poz. 1591, z późn. zm.). Zauważyć należy, że ustawa ta nie wskazuje form prawnych, przy pomocy których gmina ma realizować zadania określone jako własne. Konkretne ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy. I tak z art. 5 ust. 5 i 5b Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) wynika, że do zadań własnych gmin należy generalnie zakładanie i prowadzenie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów, a inne szkoły (których prowadzenie nie należy do zadań własnych gminy), gminy mogą zakładać i prowadzić po zawarciu porozumienia z jednostką samorządu terytorialnego, dla której prowadzenie danego typu szkoły jest zadaniem własnym. O tym, że prowadzenie szkół podstawowych i przedszkoli jest zadaniem obowiązkowym dla gminy stanowi art. 104 ust. 1 i art. 105 ustawy o systemie oświaty.

Nie ulega wątpliwości, że organ prowadzący szkołę (w omawianym przypadku – gmina) odpowiada za jej działalność i od tej odpowiedzialności za zaspokajanie lokalnych potrzeb w zakresie edukacji nie może się uwolnić poprzez przekształcenie szkół publicznych w niepubliczne. Ze względu jednak na nieprecyzyjne sformułowania przepisów prawa (w żadnej ustawie nie ma sformułowanego jednoznacznie obowiązku do samodzielnego tworzenia i prowadzenia szkół) oraz szeroki zakres niezależności gminy w zakresie wykonywania zadań własnych, o którym wspomniałem już powyżej, nie można w sposób jednoznaczny odpowiedzieć na pytanie, czy gmina może przekazać realizację obowiązku zapewnienia dostępu do szkół na inny podmiot (stowarzyszenie, fundacja etc.). Biorąc pod uwagę elementarny charakter i doniosłość zadań z zakresu edukacji publicznej, wydaje się jednak, że należy uznać za niedopuszczalną praktykę pośredniego (nie realizowaną bezpośrednio przez gminę) zaspokajania lokalnych potrzeb w tym zakresie. Zakładanie i prowadzenie szkoły np. przez stowarzyszenie w mojej ocenie powinno raczej wzbogacać ofertę edukacyjną gminy, a przez to poprawiać tylko warunki kształcenia. Na pytanie, czy opisana w pytaniu działalność (dążenie) gminy jest zgodna z prawem, jednoznacznie będzie mógł odpowiedzieć dopiero sąd administracyjny.

Odnośnie kwestii urlopu bezpłatnego, to nie ulega wątpliwości, że z natury tej instytucji (pracodawca udziela go na pisemny wniosek pracownika) wynika, że jest to uprawnienie pracownika, a więc do realizacji urlopu bezpłatnego nie można pracownika w żaden sposób zmusić, tak samo jak pracodawcy nie można zmusić do udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego. Bez wątpienia inicjatywa w tym zakresie pozostawiona jest wyłącznie pracownikowi, stąd też wymóg pisemnego wniosku. Co istotne, żaden z przepisów prawa nie ogranicza długości urlopu bezpłatnego, tak więc czas jego trwania będzie uzależniony od uzgodnienia w tym zakresie z pracodawcą.

Tomasz Lewicki – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego i prawa pracy, pracownik oświaty w samorządzie terytorialnym, nauczyciel przedmiotów prawniczych w zaocznej szkole policealnej.