PYTANIE

Jakie kroki należy podjąć, aby rada pedagogiczna mogła odwołać dyrektora szkoły?

ODPOWIEDŹ

Wśród kompetencji przyznanych radzie pedagogicznej przez Ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) jest uprawnienie do występowania z wnioskiem o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora. Art. 42 ustawy stanowi:

„Art. 42.
1. Rada pedagogiczna przygotowuje projekt statutu szkoły lub placówki albo jego zmian i przedstawia do uchwalenia radzie szkoły lub placówki.

2. Rada pedagogiczna może wystąpić z wnioskiem o odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora lub z innego stanowiska kierowniczego w szkole lub placówce.

3. W przypadku określonym w ust. 2, organ uprawniony do odwołania jest obowiązany przeprowadzić postępowanie wyjaśniające i powiadomić o jego wyniku radę pedagogiczną w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku.”.

Z przywołanego przepisu wynika jedynie możliwość uruchomienia przez radę pedagogiczną mechanizmu, który może (ale nie musi) doprowadzić do odwołania nauczyciela ze stanowiska dyrektora. Zaznaczyć należy, że uprawnienie rady pedagogicznej nie obejmuje sytuacji, w której dyrektorem szkoły jest osoba niebędąca nauczycielem.

Organem uprawnionym do odwołania nauczyciela ze stanowiska dyrektora jest organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko dyrektora w szkole, a więc organ prowadzący szkołę. Sytuacje, w których dyrektor szkoły może być zdymisjonowany, są określone w sposób wyczerpujący przez przepisy prawa. Zgodnie z art. 38 ustawy o systemie oświaty organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole lub placówce odwołuje nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w razie:

a)
złożenia przez nauczyciela rezygnacji, za trzymiesięcznym wypowiedzeniem,

b) ustalenia we współpracy z organem nadzoru pedagogicznego negatywnej oceny pracy lub negatywnej oceny wykonywania zadań w zakresie:

– prawidłowości dysponowania przyznanymi szkole lub placówce środkami budżetowymi oraz pozyskanymi przez szkołę lub placówkę środkami pochodzącymi z innych źródeł, a także gospodarowania mieniem,

– przestrzegania obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów,

– przestrzegania przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki w trybie określonym przepisami w sprawie oceny pracy nauczycieli – bez wypowiedzenia,

c)
złożenia przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny wniosku, o którym mowa w art. 34 ust. 2a (nieusunięcie w wyznaczonym terminie wskazanych uchybień w przypadku, w którym szkoła prowadzi działalność z naruszeniem przepisów ustawy).

Ponadto, zgodnie z art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty organ prowadzący szkołę
w przypadkach szczególnie uzasadnionych może odwołać nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia,
po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego organu nadzoru pedagogicznego (wymóg uzyskania opinii stosuje się do szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego).

Wniosek rady pedagogicznej w przedmiocie odwołania nauczyciela ze stanowiska dyrektora może stanowić wyłącznie sygnał dla organu prowadzącego szkołę, który ma 14 dni na ocenę, czy zachodzą okoliczności uzasadniające odwołanie ze stanowiska dyrektora, czy nie. Uprawnienie rady pedagogicznej można określić jako swoiste wotum nieufności, wyrażające brak zaufania do działalności dyrektora szkoły i które ma na celu doprowadzenie do jego dymisji. Zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy o systemie oświaty uchwały rady pedagogicznej są podejmowane zwykłą (względną) większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków. Oznacza to, że do wystąpienia z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły wystarczy, że podczas głosowania więcej osób biorących udział w głosowaniu opowie się za wnioskiem, niż przeciw wnioskowi. Osoby wstrzymujące się od głosu nie są wliczane do wyniku. Na tym praktycznie rola rady pedagogicznej się kończy.

Nauczyciele, korzystając z prawa do informacji o działalności organów władzy publicznej, zagwarantowanego chociażby w art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU nr 78, poz. 483 z późn. zm.) naturalnie mogą udać się do siedziby organu prowadzącego, aby przejrzeć dokumentację zgromadzoną w związku z postępowaniem prowadzonym po złożeniu przez radę pedagogiczną wniosku o odwołanie dyrektora szkoły.

Analizując art. 38 ustawy o systemie oświaty, należy dojść do wniosku, że
organ prowadzący może odwołać dyrektora ze stanowiska bez wypowiedzenia w trakcie roku szkolnego na wniosek rady pedagogicznej tylko w sytuacji, gdy będą zachodziły szczególnie uzasadnione przypadki i dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego organu nadzoru pedagogicznego. Ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć przez szczególnie uzasadnione przypadki. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 12 marca 2008 r. (II SA/Ol 1044/07) oraz niepublikowanym wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 lutego 2002 r. (I SA 2743/2001) pojęcia „
przypadki szczególnie uzasadnione” nie można interpretować dowolnie – ze względu na brak ustawowych kryteriów należy się kierować przesłankami z art. 52 kodeksu pracy, mówiącego o zwolnieniu dyscyplinarnym (przyczyny zwolnienia: ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych; popełnienie przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem; zawiniona przez pracownika utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku). Naruszenie obowiązków przez nauczyciela-dyrektora powinno być ciężkie i dotyczyć istotnych obowiązków. O szczególnie uzasadnionych przypadkach można również mówić, gdy konieczne jest natychmiastowe odwołanie z uwagi na zagrożenie interesu publicznego albo gdy dalsze kierowanie szkołą przez nauczyciela stanowi istotne zagrożenie dla osiągnięcia jej celów lub z jakichkolwiek innych, obiektywnie ważnych, względów jest nie do przyjęcia, a stwierdzone uchybienia w pracy dyrektora mogą prowadzić do destabilizacji funkcjonowania szkoły (patrz wyrok NSA z 18 kwietnia 2008 r. I OSK 86/08). Zaznaczyć należy, że akt odwołania dyrektora ze stanowiska jest aktem o charakterze administracyjno-prawnym i podlega nadzorowi wojewody (w zakresie zgodności z prawem), a w dalszej kolejności jurysdykcji sądów administracyjnych. Organ prowadzący szkołę, prowadząc z inicjatywy rady pedagogicznej postępowanie wyjaśniające w sprawie odwołania dyrektora, do podjęcia decyzji musi mieć solidne argumenty, które zostaną uznane za zasadne przez wojewodę (sąd administracyjny) czy sąd pracy – w zakresie dochodzenia przez odwołanego dyrektora ewentualnych roszczeń typu odszkodowawczego w związku z następstwami odwołania w sferze stosunku pracy.

Reasumując,
rada pedagogiczna nie ma kompetencji do samodzielnego odwołania nauczyciela ze stanowiska dyrektora szkoły. Może jedynie sformułować wniosek do organu prowadzącego szkołę, który powinien ocenić (nie jest to jednak ocena dowolna i arbitralna), czy zachodzą
szczególnie uzasadnione okoliczności, które mogłyby stanowić podstawę do odwołania ze stanowiska dyrektora. Podkreślam: nie wystarczy, że wniosek rady pedagogicznej będzie zasadny – w tym przypadku konieczne jest, aby wniosek zawierał szczególne powody, które uzasadniają zastosowanie omawianego, wyjątkowego trybu. Wniosek rady pedagogicznej podlega kilkuwarstwowej kontroli z punktu widzenia zasadności, dlatego najlepiej byłoby, gdyby w miarę możliwości tezy w nim zawarte były podparte konkretnymi dowodami.
To od szczegółowości uzasadnienia, charakteru zarzutów stawianych dyrektorowi i siły argumentów zawartych we wniosku rady pedagogicznej w dużej mierze zależy jego powodzenie. Wniosek rady pedagogicznej nie jest dla organu prowadzącego wiążący w zakresie oczekiwanego przez radę skutku. Podlega on ocenie z punktu widzenia przepisów prawa związanych z odwołaniem nauczyciela ze stanowiska dyrektora, z uwzględnieniem praktyki ukształtowanej na podstawie licznych orzeczeń sądowych wydanych w tym zakresie. Organ prowadzący szkołę ma natomiast prawny obowiązek poinformowania rady pedagogicznej w ciągu 14 dni od otrzymania wniosku o wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego. Jeżeli w konkretnej sytuacji w ocenie organu prowadzącego
potwierdzą się zarzuty stawiane dyrektorowi szkoły przez radę pedagogiczną i zajdą szczególne okoliczności uzasadniające odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora, wówczas nauczyciel straci zajmowane stanowisko kierownicze, ale dopiero po uprzednim uzyskaniu pozytywnej opinii – w zależności od typu placówki –
kuratora oświaty albo
ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Oznacza to jednocześnie, że negatywna opinia właściwego organu nadzoru pedagogicznego uniemożliwi odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora w prowadzonym postępowaniu.

Tomasz Lewicki – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego i prawa pracy, pracownik oświaty w samorządzie terytorialnym, nauczyciel przedmiotów prawniczych w zaocznej szkole policealnej.