PYTANIE

Czy dyrektor może zastosować kryterium społeczne i wypowiedzieć umowę o pracę nauczycielom, którzy mogą przejść na emeryturę

(nawet mają już ją naliczoną przez ZUS), a uwzględnić w arkuszu tych nauczycieli (młodszych stażem), dla których praca nauczyciela jest źródłem utrzymania ich rodzin? Dodatkowym argumentem jest brak dzieci na utrzymaniu przez nauczycieli mogących przejść na emeryturę, a posiadanie dzieci i konieczność ich utrzymania przez nauczycieli młodszych stażem.

ODPOWIEDŹ

Osiągnięcie wieku emerytalnego jako jedyna przesłanka zwolnienia z pracy wielokrotnie było przedmiotem prac Sądu Najwyższego. Dotychczasowe orzeczenia nie pozwalały na jednoznaczną ocenę tej kwestii. Z wcześniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego wynikało, iż wypowiedzenie umowy o pracę uzasadnione nabyciem prawa do emerytury lub osiągnięciem przez niego wieku emerytalnego nie dyskryminuje tego pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 1999 r. I PKN 31/99, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2003 r. I PK 305/02). Sąd Najwyższy wskazywał, że nie osiągnięcie wieku emerytalnego jest bowiem przyczyną rozwiązania stosunku pracy, ale fakt, że po osiągnięciu tego wieku pracownik pozyskuje inne, poza zatrudnieniem, źródło stałego dochodu. A to jest usprawiedliwionym kryterium dyferencjacji sytuacji pracowników. Sąd ten stwierdzał również, że osiągnięcie wieku emerytalnego, nie tylko zwykłego, powszechnego i szczególnego, ale w pewnych okolicznościach nawet wcześniejszego, stanowi usprawiedliwione społecznie kryterium doboru pracowników do zwolnienia. Ostatecznie jednak w uchwale z dnia 21 stycznia 2009 r. (II PZP 13/08), stwierdził, że osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, iż pracodawca, który wypowiada umowę o pracę pracownikowi tylko z powodu osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego dopuszcza się dyskryminacji ze względu na wiek.

Z uwagi na powyższe, dokonując wyboru nauczyciela, którego stosunek pracy ma być rozwiązany dyrektor szkoły powinien wziąć pod uwagę nie tylko fakt nabycia uprawnień emerytalnych przez jednego z nich, ale również kwalifikacje nauczycieli, stopień ich awansu zawodowego, doświadczenie zawodowe, osiągnięcia w pracy i uzyskiwane oceny tej pracy.

Wybór nauczyciela do zwolnienia powinien być dokonany przy zastosowaniu kryteriów obiektywnych, niedyskryminujących, jasnych, czytelnych dla zainteresowanych. Kryteria te powinny w pierwszej kolejności dotyczyć dorobku zawodowego (staż pracy, ocena pracy, kwalifikacje formalne i faktyczne), w dalszej dopiero sytuacji osobistej nauczyciela (stan rodzinny, posiadanie innych źródeł dochodu).

Jako kryteria wyboru do zwolnienia z pracy można przyjąć:

• Ocenę pracy nauczycieli

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 1998 r. (sygn. akt I PKN 420//98) uznał, że nie narusza zasady równego traktowania pracownika ani zasady niedyskryminacji wybór do zwolnienia nauczyciela legitymującego się kwalifikacjami zawodowymi równymi z innymi nauczycielami, lecz którego praca jest najniżej oceniana przez przełożonych oraz uczniów i ich rodziców, a jego sytuacja osobista nie jest gorsza niż pozostałych pracowników (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 420/98).

• Podstawę nawiązania stosunku pracy

W wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r. (sygn. akt I PK 159/04) Sąd Najwyższy stwierdził, że podstawa nawiązania stosunku pracy stanowi usprawiedliwione kryterium doboru do zwolnienia, a gdy pozostałe kryteria nie pozwalają na jednoznaczną ocenę przydatności do dalszej pracy, nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę powinien być wybrany do zwolnienia przed nauczycielem mianowanym.

• Długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole, nieobecności nauczyciela

W wyroku z dnia 22 września 2000 r. (sygn. akt I PKN 29/00) Sąd Najwyższy postanowił, że długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole nieobecności nauczyciela w pracy z powodu choroby, mogą uzasadniać jego wybór do zwolnienia z pracy.

Zawsze trzeba pamiętać, że w wypadku odwołania się nauczyciela od wypowiedzenia to sąd oceni, czy rozwiązanie stosunku pracy było zasadne, a zastosowane kryteria wyboru do zwolnienia obiektywne.

Jednocześnie zaznaczam, że zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674, z późn. zm.) stosunek pracy nauczyciela ulega rozwiązaniu w razie ukończenia przez nauczyciela 65 lat życia. Jeśli z ukończeniem tego wieku nauczyciel nie nabył uprawnień do emerytury dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o 2 lata od ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia. W tym wypadku rozwiązanie stosunku pracy ma miejsce wraz z końcem roku szkolnego, w którym nauczyciel ukończył 65 lat po upływie 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Na podstawie art. 27 ust. 3 tej ustawy regulacje powyższe odnoszą się również do nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.

Dariusz Skrzyński – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego.