Pytanie:

Proszę o wyjaśnienie, dlaczego j.s.t. nie wypłacają całości wynagrodzenia za dzień wolny od zajęć dydaktycznych, np. z powodu sprawdzianu klas VI lub zakończenia roku szkolnego. Za pracę w takich dniach do wynagrodzenia nie jest doliczana stawka za godziny ponadwymiarowe.

Odpowiedź:

Prawo nauczyciela do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe budzi wiele kontrowersji, ponieważ nie ma ogólnie obowiązującego aktu prawnego, który regulowałby te kwestie. Każdy organ prowadzący przyjmuje własne zasady. Przepisy te są niekiedy podważane przez wojewodów i sądy administracyjne.

Przepisy Karty Nauczyciela nie regulują wprost tych kwestii. Natomiast w zakresie określenia szczegółowych warunków ich obliczania i wypłacania odsyłają do uchwały organu prowadzącego (art. 30 ust. 6 w zw. z art. 91d pkt 1 KN), tzw. regulaminu wynagradzania. Ma on zwykle formę załącznika do uchwały rady gminy (powiatu) i jest aktem prawa miejscowego.

W niektórych uchwałach widnieje zapis wprost stanowiący, że nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przypadające w Dniu Edukacji Narodowej, w dniach ustalonych przez dyrektora jako wolne od zajęć oraz w dniach, w których nauczyciel nie mógł ich realizować z przyczyn leżących po stronie pracodawcy (zawieszenie zajęć, wyjazd dzieci na wycieczki lub imprezy, rekolekcje, choroba dziecka nauczanego indywidualnie czy udział w szkoleniu z polecenia dyrektora).

W regulaminie może również widnieć zapis mówiący, że za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe wynagrodzenie nie przysługuje, bez wyjątków.

Natomiast dla nauczycieli szkół i placówek resortowych warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe określa rozporządzenie MEN. Zgodnie z nim wynagrodzenie nie przysługuje za dni, w których nauczyciel nie realizuje zajęć z powodu przerw przewidzianych przepisami o organizacji roku szkolnego, rozpoczynania lub kończenia zajęć w środku tygodnia oraz za dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Można przy tej okazji zauważyć, że w orzecznictwie coraz częściej zwraca się uwagę na to, że w KN nie mieści się upoważnienie do decydowania, w jakich przypadkach nauczyciel zachowuje lub traci prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe (wyrok z 27 listopada 2009 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, IV SA/Gl 364/09, wyrok z 30 października 2008 r. WSA we Wrocławiu, IV SA/Wr 368/08, wyrok z 24 czerwca 2008 r. WSA w Olsztynie, II SA/Ol 329/08).

Niemniej jednak dopóki nie zostanie stwierdzona nieważność konkretnego regulaminu wynagradzania czy jego części, dopóty jego postanowienia są obowiązujące i stanowią podstawę do rozstrzygania powyższej kwestii.

Również Ministerstwo Edukacji Narodowej udzielało w tej sprawie wyjaśnień.

W piśmie z 19 czerwca 2009 r. w odpowiedzi na interpelację poselską (SPS – 023 – 9686/09) MEN uznało, że wynagrodzenie nauczycieli za Dzień Edukacji Narodowej, rekolekcje oraz za dni rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego winno być naliczane za każdą przepracowaną godzinę ponadwymiarową, natomiast w przypadku godzin niezrealizowanych wynagrodzenie przysługuje na mocy przepisów prawa pracy, a mianowicie przepisów regulujących kwestię gotowości pracownika do pracy (art. 81 § 1 k.p.). Aby więc ustalić prawo do wynagrodzenia z powodu przestoju, należy ustalić, czy nauczyciel był gotów do wykonywania pracy, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących szkoły.

Natomiast 27 stycznia 2009 r. Departament Strategii Ministerstwa Edukacji Narodowej (DS-WPZN-RD-400-66/09) uznał, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje wyłącznie za godziny faktycznie zrealizowane, co wynika z art. 39 ust. 4 KN. Wskazuje on wyraźnie, że składniki wynagrodzenia, których wysokość może być ustalona jedynie na podstawie już wykonanych prac, wypłaca się miesięcznie lub jednorazowo z dołu w ostatnim dniu miesiąca. MEN nie znajduje uzasadnienia dla poglądu, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe powinno być wypłacane również wtedy, kiedy nie są faktycznie realizowane zadania wynikające z nałożonych obowiązków.

W obowiązującym porządku prawnym jednak wyjaśnienia i stanowiska MEN nie stanowią powszechnie obowiązującego prawa.

W związku z powyższym słusznym rozwiązaniem jest posiłkowanie się orzecznictwem Sądu Najwyższego. Na uwagę zasługują dwie uchwały. W uchwale z 6 sierpnia 1987 r. (uchwała SN z 6 sierpnia 1987 r. OSNC z 1989 r. nr 1, poz. 9) Sąd Najwyższy orzekł, że nauczyciel traci prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, gdy ich nieodbycie nastąpi z przyczyn leżących po jego stronie. Natomiast przysługuje mu prawo do wynagrodzenia, gdy nieodbycie zajęć nastąpi z przyczyn zależnych od szkoły, tj. zorganizowanie w tym czasie wycieczki, akademii, nieusprawiedliwionej absencji uczniów, z powodu przerwy w nauczaniu wywołanej warunkami atmosferycznymi.

W uchwale z 29 marca 1989 r. (uchwała SN z 29 marca 1989 r., III PZP 53/88, OSNC 1989, nr 7–8, poz. 109), która jest wiążąca dla innych sądów, Sąd Najwyższy stwierdził, że nie należy się wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przypadające w okresach przerw pracy w szkole, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczno-wychowawcze. Ponadto uznał, że zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych przypadających w dniach ustawowo wolnych od pracy oraz w dniach wolnych od pracy i w okresach przerw pracy szkoły ustalonych w przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe. Oznacza to, że nauczycielowi nie należy się wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe zaplanowane w dodatkowe dni wolne od zajęć dydaktycznych (pkt 1), w dniu wolnym od zajęć dydaktycznych, w którym nauczyciel nie prowadzi zajęć opiekuńczo-wychowawczych (pkt 2), w czasie rekolekcji (pkt 4), w dniu rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego (pkt 6), w Dniu Edukacji Narodowej (pkt 7). Nauczyciel nie realizuje godzin ponadwymiarowych w czasie szkolenia i nie pozostaje w tym czasie do dyspozycji pracodawcy, nie zachowuje wobec tego prawa do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe (pkt 5).

Podstawa prawna: Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j.: DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.); Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j.: DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2009 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (DzU z 2009 r. nr 60, poz. 494).