PYTANIE

Czy można nieodpłatne wykorzystać w procesie dydaktycznym utwory chronione prawem autorskim (obrazy, muzykę, filmy)?

ODPOWIEDŹ

Tak, przy czym należy pamiętać o ścisłym przestrzeganiu przepisów regulujących taką możliwość.

1. Wykorzystanie podczas zajęć szkolnych materiałów chronionych prawem autorskim w sposób nieodpłatny umożliwiają postanowienia ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: Ustawa)[1], która zezwala na korzystanie z cudzych utworów w ramach tzw.
„dozwolonego użytku publicznego”.

W jego ramach (artykuł 27 Ustawy)
instytucje naukowe oraz oświatowe mogą w celach dydaktycznych lub do prowadzenia własnych badań korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu. Możliwość ta nazywana bywa w literaturze „dozwolonym użytkiem szkolnym”.

2. Rozumienie terminu
„instytucja oświatowa” jest szerokie i obejmuje nie tylko szkoły publiczne i niepubliczne, ale także np. nauczanie języków obcych w szkołach językowych.

3.
W celach dydaktycznych, które należy rozumieć jako działania mające na celu wychowywanie oraz nauczanie,
można korzystać z utworów
objętych ochroną autorską oraz sporządzać kopie ich fragmentów bez potrzeby występowania o zgodę osób dysponujących prawami autorskimi do tychże utworów. Korzystanie takie jest bezpłatne. Egzemplarze sporządzone w celach dydaktycznych nie mogą być jednak wykorzystane do żadnych innych celów. Oznacza to, że czerpanie z tego tytułu korzyści majątkowych jest zabronione. Należy pamiętać, że użytek szkolny nie może wykraczać poza wyżej nakreślony cel dydaktyczny. Został on ograniczony do sytuacji ściśle związanych z procesem nauczania.
Oto przykłady sytuacji, które mieszczą się w ramach użytku szkolnego:

- odtwarzanie w czasie zajęć szkolnych zakupionej płyty CD czy kasety VHS, na której zapisany jest utwór, np. film,

- odtwarzanie fragmentu nagranego na własną taśmę utworu (np. fragment sztuki teatralnej) lub całego utworu drobnego (np. recytacji wiersza),

- wykorzystywanie kserokopii fragmentu książek lub kserokopii całego utworu drobnego, takiego jak artykuł gazetowy czy wiersz.

W ramach użytku szkolnego nie mieszczą się działania instytucji oświatowej, które nie mają celu dydaktycznego (na przykład spotkania o charakterze towarzyskim), nawet jeśli odbywają się one w siedzibie instytucji. I odwrotnie, jeżeli instytucja oświatowa organizuje zajęcia dydaktyczne poza swoją siedzibą, a mają one charakter dydaktyczny, korzystanie z chronionych utworów w ramach takich zajęć będzie się mieściło w ramach użytku szkolnego.

4.
Powyższe zasady dotyczą także utworów zamieszczonych w Internecie lub za jego pośrednictwem pozyskiwanych. Sposób pozyskania materiału nie ma bowiem znaczenia przy określaniu, czy dane korzystanie da się sklasyfikować jako użytek szkolny.

Należy jednak mieć na uwadze, że opisane wyżej rozwiązania nie odnoszą się do programów komputerowych. Przepisy prawa autorskiego wyłączają więc korzystanie z programów komputerowych spod rozwiązań możliwych do zastosowania w ramach użytku szkolnego (art. 77 w zw. z art. 27 Ustawy).

Na zakończenie warto także dodać, że w podobny sposób, bez zgody osoby uprawnionej,
wolno nieodpłatnie publicznie rozpowszechniać utwory podczas imprez szkolnych, takich jak akademie szkolne. Przesądza o tym artykuł 31 Ustawy. Przepis ten uzupełnia opisane wyżej rozwiązania. Ma on na celu sprecyzowanie, że przy tego typu wydarzeniach zgoda osób uprawnionych do utworów, takich jak muzyka czy tekst, nie jest potrzebna.

Maciej Adamczyk

Radca prawny

Michał Trowski

Aplikant radcowski

– Kancelaria Radców Prawnych Adamczyk i Spółka w Gdyni

www.kancelaria-adamczyk.pl

[1] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631 ze zm.).