PYTANIE

Czy dyrektor szkoły może zmusić wszystkich nauczycieli do sprawdzania i oceniania każdego zadania domowego u wszystkich uczniów?

ODPOWIEDŹ

Polskie prawo oświatowe pozostawia nauczycielowi swobodę wyboru metod nauczania. Wynika to z ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r., nr 97, poz. 674 ze zm.), a dokładniej z art. 12 ust. 2:

„Nauczyciel w realizacji programu nauczania ma prawo do swobody stosowania takich metod nauczania i wychowania, jakie uważa za najwłaściwsze spośród uznanych przez współczesne nauki pedagogiczne, oraz do wyboru spośród zatwierdzonych do użytku szkolnego podręczników i innych pomocy naukowych”.

Przepis ten nie pozostawia wątpliwości, że to właśnie nauczyciel decyduje, w jaki sposób pracować będzie z uczniami. Praca domowa – zwana też czasami nauką domową – jest jedną z możliwych form zajęć ucznia, więc i
o kwestiach z nią związanych decyduje nauczyciel, a nie dyrektor szkoły.

Na
dyrektorze szkoły ciąży obowiązek sprawowania nadzoru pedagogicznego. Nakładają go na niego Ustawa z dnia 7 września 1991 r.
o systemie oświaty
(DzU z 2004 r., nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (DzU nr 235, poz. 1703). Mówią o tym następujące zapisy w wymienionych aktach prawnych:

• 
  

  Ustawa z dnia 7 września 1991 r.
  o systemie oświaty
  (DzU z 2004 r., nr 256, poz. 2572 z późn. zm.):

  
  

„Art. 35 ust.
4. Dyrektor szkoły lub placówki oraz inni nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze, z zastrzeżeniem art. 36 ust. 2, sprawują nadzór pedagogiczny w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w tych szkołach i placówkach, a w szkołach i placówkach prowadzących kształcenie zawodowe oraz u pracodawców, u których jest organizowana praktyczna nauka zawodu, także w stosunku do instruktorów praktycznej nauki zawodu.” (Zastrzeżenie – art. 36 ust. 2 dotyczy dyrektora, który nie jest nauczycielem, wówczas nadzór pedagogiczny sprawuje nauczyciel zajmujący inne stanowisko kierownicze w szkole).

„Art. 39. 1. Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności:

2) sprawuje nadzór pedagogiczny, z zastrzeżeniem art. 36 ust. 2”. (Zastrzeżenie dotyczy dyrektora, który nie jest nauczycielem, wówczas nadzór pedagogiczny sprawuje nauczyciel zajmujący inne stanowisko kierownicze w szkole).

• 
  

  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (DzU nr 235, poz. 1703):

  
  

„§ 2. Nadzór pedagogiczny jest realizowany przez wykonywanie zadań i czynności określonych w art. 33 ustawy, w szczególności przez działalność diagnostyczno-oceniającą i wspomagającą, w procesie planowej i systematycznej współpracy organów sprawujących nadzór pedagogiczny, organów prowadzących szkoły i placówki, dyrektorów szkół i placówek oraz nauczycieli”.

Zgodnie z art. 33 ust.1 ustawy o systemie oświaty nadzór pedagogiczny polega na:

„1) ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli;

2)
analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej
, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;

3) udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych;

4) inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych.”

Ust. 2 art. 33 precyzuje obszary podlegające nadzorowi pedagogicznemu:

„W zakresie wymienionym w ust. 1 pkt 1 i 2 nadzorowi podlega w szczególności:

1) zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami;

2) realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania;

3)
przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki;

4)
przestrzeganie statutu szkoły lub placówki;

5) (uchylony);

6)
przestrzeganie praw dziecka i
praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach;

7) zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.”

Przytoczone zapisy ustawy o systemie oświaty i rozporządzenia z dnia 15 grudnia 2006 roku w sprawie nadzoru pedagogicznego przypominają, że zarówno działania nauczycieli, jak i dyrektora szkoły, muszą być zgodne z prawem zewnętrznym i tym stanowionym w szkole. Z punktu widzenia analizowanego przez nas problemu szczególnie ważne są zapisy dotyczące szkolnego systemu oceniania znajdujące się statucie szkoły. Obowiązek takich ustaleń nakłada na radę pedagogiczną § 3 ust. 4. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU nr 83, poz. 562 ze zm.):

„Szczegółowe warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły, z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia”.

Gdyby więc rada pedagogiczna, określając warunki i sposób oceniania wewnątrzszkolnego, w statucie szkoły zapisała, że nauczyciele będą sprawdzać i oceniać wszystkie prace domowe uczniów, wówczas dyrektor szkoły mógłby wymagać egzekwowania tego obowiązku od nauczycieli. Przypomnieć należy, że uchwały rady pedagogicznej zgodnie z art. 43 ust. 1 ustawy o systemie oświaty podejmowane są zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy jej członków. W innym wypadku nie ma do tego podstaw prawnych.

Pytanie, czy dyrektor szkoły
może zmusić wszystkich nauczycieli do sprawdzania i oceniania każdego zadania domowego u wszystkich uczniów, sugeruje, że sposób sprawdzania i oceniania prac domowych jest w szkole źródłem konfliktu. Może tak się stać, jeśli dyrektor szkoły, a może także rodzice i uczniowie dojdą do wniosku, że efekty kształcenia w szkole byłyby wyższe, gdyby nauczyciele częściej sprawdzali zadawane przez siebie uczniom prace domowe.

W związku z tym warto chyba przypomnieć, że ta sama Karta Nauczyciela, która daje nauczycielowi przywilej wyboru metod nauczania, nakłada na niego obowiązek rzetelnej realizacji zadań związanych z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły, w tym funkcją dydaktyczną.

Zgodnie z art. 6 nauczyciel obowiązany jest m.in.:

„1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;

2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju”.

Warto także pamiętać, że cele i znaczenie, jakie przypisywano w edukacji samej pracy domowej, a nawet jej definicje, zmieniały się w różnych systemach dydaktycznych. Różnice w interpretacji tego pojęcia opisuje literatura pedagogiczna. W historii szkolnictwa były takie systemy edukacyjne, w których w ogóle nie stosowano pracy domowej i takie, które cały ciężar uczenia się przenosiły na pracę ucznia w domu. Wszystkie teorie pedagogiczne i doświadczenie nauczycielskie dowodzą jednak, że aby praca domowa spełniała swoje funkcje w procesie uczenia się, należy przestrzegać kilku zasad. Jedną z nich jest konieczność sprawdzenia pracy przez nauczyciela w możliwie krótkim czasie i opatrzenie jej komentarzem, który pozwoli uczniowi zorientować się, w jakim stopniu spełnił stawiane mu wymagania. Zaniechanie sprawdzania prac domowych bardzo poważnie osłabia motywację uczniów do pracy, destruktywnie wpływa na proces uczenia się.

Jeśli więc nauczyciel zadaje pracę domową, powinien ją sprawdzić. Realizuje wtedy podstawowe cele oceniania wewnątrzszkolnego zapisane w § 3 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU nr 83, poz. 562 ze zm.). Zgodnie z § 3 ust. 2 rozporządzenia ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu m.in.:

– informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;

– motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu.

Z uwagi na warunki, w jakich pracują polscy nauczyciele (duża liczba klas, w których mają zajęcia, liczne oddziały), przeważnie nie jest możliwe sprawdzenie wszystkich prac wszystkim uczniom. Dlatego dobrze by było, aby nauczyciel formułując swoje wymagania oraz szczegółowe warunki i sposób oceniania, określił w nich procedury sprawdzania i oceny prac domowych i oczywiście przestrzegał ich realizacji.

Bożena Kula – nauczyciel konsultant Pracowni Doskonalenia Kadry Kierowniczej i Doradztwa Metodycznego w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcach.