PYTANIE

Zastanawia mnie, jak wygląda sytuacja prawna dotycząca praw do prac wykonanych na zajęciach w przedszkolu, z dziećmi 3–6-letnimi.

Czy placówka może dysponować takimi pracami (nie w celach komercyjnych, lecz do dekorowania placówki, obdarowywania gości)? Prace plastyczne w przedszkolu nie mają charakteru indywidualnego, powstają z elementów przygotowanych przez nauczyciela, z czynną pomocą nauczyciela. Czy prace wykonane na zajęciach przez dzieci placówka ma obowiązek zwrócić rodzicom dziecka?

ODPOWIEDŹ

Zasadą prawa autorskiego (Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j.: DzU z 2006 r. nr 90, poz. 631 z późn. zm.)) jest, że na jakiekolwiek korzystanie z cudzego utworu trzeba posiadać zezwolenie twórcy. Tylko w zakresie tzw. dozwolonego użytku wykorzystanie twórczości może odbywać się bez konieczności uzyskiwania zezwolenia jej twórców i bez obowiązku zapłaty wynagrodzenia.

Utworem jest przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w jakiekolwiek postaci. Są to m.in. fotografie, artykuły, utwory muzyczne, utwory rysunkowe, prace dzieci, filmy, książki, strony www itd., które noszą znamię indywidualnych cech osoby, która je stworzyła.

Prawo autorskie przyznaje instytucjom oświatowym pewne szczególne uprawnienia z uwagi na charakter realizowanego przez nie celu dydaktycznego. Uprawnienie to polega na wykorzystywaniu przez instytucje oświatowe cudzego utworu (książki, artykułu, filmu, muzyki itd.) bez potrzeby uzyskania zezwolenia jego autora i bez stosownej opłaty.

Instytucjami oświatowymi są jednostki, które prowadzą działalność oświatową lub dydaktyczną (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, licea, szkoły zawodowe, muzyczne itp.). Są to przede wszystkim placówki, do których odnosi się ustawa o systemie oświaty. Prawo autorskie nie ogranicza tego pojęcia jedynie do przedszkoli i szkół publicznych, zatem dotyczy ono również sektora prywatnego. Wszystkie zatem przedszkola i szkoły mogą w procesie nauczania wykorzystywać utwory chronione prawem autorskim – bez czekania na udzielenie zezwolenia ich autorów i bez wnoszenia opłat. Ustawa dookreśla szczegółowe wymagania takiego działania w zależności od formy eksploatacji, tj. sposobu korzystania z utworu.

Wykorzystywanie utworów w przedszkolu będzie polegało przede wszystkim na korzystaniu z egzemplarzy dostępnych utworów (również z utworów z internetu) i ich zwielokrotnianiu. Każdy nauczyciel może, wykonując swoje zadania w ramach statutowych obowiązków przedszkolnych, korzystać z utworów rozpowszechnionych, czyli takich, które zostały wcześniej udostępnione publicznie, np. z wydanych książek, opublikowanych artykułów, scenariuszy, ilustracji, również na stronie www, a korzystanie takie jest nieodpłatne (np. nauczyciele mogą korzystać z nagrań muzycznych przy organizowaniu konkursów, wystaw, imprez, a także w codziennej pracy). Nauczyciel może również w przypadku przygotowywania się do zajęć zrobić kopie takich utworów (kserokopię, fotokopię itd.). Prawo dopuszcza sporządzenie tylko fragmentu utworu. Cały utwór mogą zwielokrotnić lub zlecić jego zwielokrotnienie jedynie biblioteki i szkoły, ale tylko i wyłącznie w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów w bibliotece.

Jeżeli nauczyciel dokonuje zwielokrotnienia w celach prywatnych – to robi to w ramach dozwolonego użytku osobistego, a nie korzysta z przywileju instytucji dydaktycznych.

Prace plastyczne dzieci są objęte ochroną prawną. Dla rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z utworem w rozumieniu prawa autorskiego, a także dla objęcia go ochroną, nie ma żadnego znaczenia wiek ani inne przymioty osoby, która je stworzyła. W związku z tym na legalne wykorzystanie utworu potrzebna jest zgoda osoby uprawnionej.

Osoba do 13. roku życia nie posiada zdolności do czynności prawnych – nie może zatem skutecznie wyrazić zgody na publikację jej dzieł. W jej imieniu – jako przedstawiciele ustawowi – działają rodzice lub opiekunowie, którzy są jej przedstawicielami ustawowymi upoważnionymi do zarządu jej majątkiem, w skład którego wchodzą majątkowe prawa autorskie. Przykładowo jeżeli przedszkole postanowi użyć rysunku wychowanka do druku w formie kartek pocztowych, które będą wysyłane z różnych okazji, trzeba uzyskać zgodę rodziców dziecka, które stworzyło obrazek. Autorskie prawa majątkowe do obrazka nie należą do przedszkola, a do autora obrazka.

Marta Handzlik – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, autorka publikacji z zakresu finansów w oświacie.