PYTANIE

W jaki sposób nauczyciele mogą dochodzić swoich praw autorskich (scenariusze lekcji, imprez itp.)?

ODPOWIEDŹ

Nauczyciel, który stworzył autorski scenariusz lekcji, imprezy, program nauczania itp.,
korzysta z ochrony prawa autorskiego na zasadach ogólnych. Oznacza to, że przysługują mu takie same środki ochrony prawnej, jakie do dyspozycji ma każdy inny twórca.

Przed sięgnięciem po konkretne środki ochrony zauważyć jednak należy, iż ochrona prawa autorskiego nie obejmuje wszystkich elementów scenariuszy, konspektów czy programów przygotowanych przez nauczyciela. Ochronie podlega bowiem wyłącznie sposób wyrażenia (uzewnętrznienia) danych pomysłów, idei, przemyśleń. Prawo nie chroni natomiast samej idei, faktu, metody czy pomysłu na konkretny utwór – wartości te są dostępne dla wszystkich osób zainteresowanych stworzeniem własnych dzieł na ich podstawie.

Przykłady:

a) Nauczyciel X ma prawo zastosować pomysł nauczyciela Z na prowadzenie zajęć, jeżeli X wyrazi go własnymi słowami (np. zainspirowany scenariuszem lekcji napisanym przez Z sam napisze podobny scenariusz). Niedopuszczalne jest natomiast przepisanie lub skopiowanie przez X scenariusza nauczyciela Z i używanie go jako własnego.

b) Nauczyciel X może skorzystać z metody nauczania stworzonej przez nauczyciela Z, jeżeli wyrazi jej zasady w samodzielnie przygotowanych zadaniach dla uczniów.

c) Nauczyciel X może skorzystać z pomysłu nauczyciela Z na daną imprezę, o ile użyje własnych środków wyrazu tego pomysłu.

d) Każdy nauczyciel ma prawo uczcić z uczniami rocznicę powstania warszawskiego. Powstanie jako fakt historyczny oraz idea wyrażania hołdu poległym nie podlegają bowiem ochronie. Natomiast konkretny sposób wyrazu czci dla omawianych wydarzeń stworzony przez nauczyciela X (np. przebieg uroczystości) będzie chroniony.

Pamiętać również należy, że
prawo autorskie chroni wyłącznie prace twórcze, tj. charakteryzujące się indywidualizmem i oryginalnością. Nie podlega zatem ochronie sposób wyrazu danej idei, jeżeli jest on jedynym możliwym sposobem wyrazu tej idei. Wówczas każdy może z takiego środka wyrazu skorzystać – wykluczona jest bowiem w tym przypadku jakakolwiek oryginalność podjętych działań, mimo że często wymagać one mogą olbrzymiego nakładu pracy.

Ochrony dochodzić można wyłącznie w przypadku naruszenia przez osoby trzecie praw autorskich, np. poprzez przywłaszczenie autorstwa dzieła lub bezprawne korzystanie z utworu. Zaznaczyć należy, że środki ochrony postawione do dyspozycji uprawnionego są rozmaite i zależą od rodzaju dokonanego naruszenia. Twórca wyposażony jest także w środki prewencyjne, mające na celu zlikwidować zagrożenie zanim jeszcze dojdzie do naruszenia praw autorskich.

Zgodnie z art. 78 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych[1] (dalej: prawo autorskie) twórca, którego osobista więź z utworem (np. prawo do autorstwa dzieła, oznaczenia go swym nazwiskiem, nienaruszalność treści i formy) została zagrożona cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków (np. aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie). Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może także przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

Inne nieco środki stawia do dyspozycji twórcy prawo autorskie
w razie naruszenia jego interesów majątkowych. W tym przypadku chronione są bowiem prawa majątkowe twórcy, czyli innymi słowy możliwość zarabiania na utworze. Wówczas, zgodnie z treścią art. 79 prawa autorskiego, twórcy przysługuje prawo do żądania, zależnie od okoliczności:

a) zaniechania naruszania,

b) usunięcia skutków naruszenia,

c) naprawienia wyrządzonej szkody,

d) wydania uzyskanych korzyści.

Dodatkowo, niezależnie od powyższych środków, uprawniony może się domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd, oraz zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości.

Powyższych praw dochodzić należy bezpośrednio od naruszyciela – jeżeli jednak nie wykona on swych obowiązków dobrowolnie, pozostaje wystąpienie na drogę sądową.

Podsumowując, stwierdzić należy, że twórcze, a więc nacechowane indywidualizmem i oryginalnością, prace nauczycieli podlegają ochronie prawa autorskiego. Wykorzystanie takich prac przez osoby trzecie bez zgody autora stanowi podstawę do wystąpienia przeciwko sprawcy z szeregiem roszczeń, których treść zależna jest od okoliczności danego przypadku.

Łukasz Niedziela

Aplikant adwokacki

– Kancelaria Radców Prawnych Adamczyk i Spółka

www.kancelaria-adamczyk.pl

[1] Tekst jednolity Dz.U. z 2006 r., Nr 90, poz. 631 ze zmianami.