Pytanie:

Mam pytanie dotyczące ochrony przez zakładową organizację związkową, a konkretnie – ile osób ochrona związkowa może obejmować? Czy fakt otrzymania ochrony przez klika osób jest zgodny z prawem, czy można go zakwestionować?

Odpowiedź:

Zgodnie z przepisem art. 32 ust. 1 Ustawy  z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DZU z 2014 r., poz. 167 z późn. zm) pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może:

• wypowiedzieć lub rozwiązać stosunek pracy z imiennie wskazanym w uchwale zarządu członkiem tego zarządu lub innym pracownikiem należącym do danej organizacji związkowej, upoważnionym do jej reprezentowania wobec pracodawcy lub wobec organu albo osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,
• zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść wskazanego wyżej pracownika.

Ochrona przysługuje pracownikowi przez okres wyznaczony w uchwale zarządu danej organizacji związkowej, a po jego upływie – przez czas równy połowie ustalonego w uchwale okresu, ale nie dłużej niż rok po jego upływie.

Zgodnie z przepisem art. 32 ust. 3 Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DZU z 2014 r., poz. 167 z późn. zm) zarząd zakładowej organizacji związkowej przedstawia pracodawcy listę osób podlegających ochronie w liczbie nie większej niż liczba osób stanowiących kadrę kierowniczą zakładu pracy.

Drugi sposób ustalenia liczby osób chronionych wynika z przepisu art. 32 ust. 4 przywołanej ustawy. Zgodnie z nim zarząd zakładowej organizacji związkowej zrzeszającej do 20 członków ma prawo wskazać pracodawcy dwóch pracowników podlegających ochronie, a w przypadku organizacji zrzeszającej więcej niż 20 pracowników – dwóch pracowników chronionych oraz dodatkowo:

• po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 10 członków tej organizacji, w przypadku gdy liczy ona 21–50 członków,
• po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 20 członków organizacji liczącej 51–150 członków,
• po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 30 członków organizacji liczącej 151–300 członków,
• po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 40 członków organizacji liczącej 301–500 członków,
• po jednym pracowniku na każde rozpoczęte 50 członków organizacji liczącej powyżej 500 członków.

W innych przypadkach ochrona przysługuje jednemu pracownikowi imiennie wskazanemu w uchwale zarządu organizacji związkowej.

Zgodnie z przepisem art. 32 ust. 5 przywołanej ustawy osobami stanowiącymi kadrę kierowniczą w zakładzie pracy są osoby kierujące jednoosobowo zakładem pracy oraz ich zastępcy albo osoby wchodzące w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy, a także inne osoby wyznaczone do dokonywania za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy.

Ponadto zgodnie z przepisem art. 32 ust. 7 przywołanej ustawy ochrona związkowa przysługuje przez okres 6 miesięcy od dnia utworzenia komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej nie więcej niż trzem pracownikom imiennie wskazanym uchwałą komitetu założycielskiego.

Ochrona związkowa przysługuje również pracownikowi pełniącemu z wyboru funkcję związkową poza zakładową organizacją związkową, korzystającemu u pracodawcy z urlopu bezpłatnego lub ze zwolnienia ze świadczenia pracy. Ochrona taka przysługuje w okresie korzystania z urlopu lub zwolnienia oraz rok po upływie tego okresu.

Przepis art. 8 Kodeksu pracy wskazuje, że nie można czynić użytku z przysługującego prawa, jeżeli byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Takie działanie lub zaniechanie nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie podlega ochronie. Sąd Najwyższy niejednokrotnie wskazywał sytuacje, kiedy ochrona związkowa stanowiła nadużycie prawa. W postanowieniu z dnia 29 stycznia 2014 roku (I PK 232/13, Legalis) SN orzekł, że wybór pracownika do zarządu związku zawodowego po podjęciu przez pracodawcę działań zmierzających do jego zwolnienia nie jest wprost uznawane za nadużycie prawa. Może się tak jednak stać, gdy utworzenie organizacji związkowej lub wybór pracownika do niej nastąpił wyłącznie w celu uzyskania ochrony przed wypowiedzeniem stosunku pracy. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 listopada 2012 roku (III APa 27/12, Legalis) Sąd orzekł, że związek zawodowy ma prawo chronić pracownika przed zwolnieniem, nie wolno mu jednak, stosując tę ochronę, nadużywać wolności związkowej. Przed takim działaniem pracodawca ma możliwość obrony – poprzez powołanie się na nadużycie praw związkowych. Klauzula nadużycia prawa z art. 8 Kodeksu pracy upoważnia sąd pracy do oceny, czy zachowanie związku (odmowa wyrażenia zgody) nie służyła zabezpieczeniu pracownika przez niesprawiedliwymi działaniami pracodawcy, lecz w istocie rzeczy miała wyłącznie cel „instrumentalny”, jakim była nieuzasadniona ochrona trwałości stosunku pracy.

W mojej opinii podważenie ochrony związkowej będzie bardzo trudne, jeżeli ochrona ta została udzielona zgodnie z przepisami ustawy o związkach zawodowych. Jak zostało przedstawione wyżej – ilość osób objętych ochroną może wynikać z różnych podstaw. Mogą to być osoby, które ochrona obowiązuje już po zakończeniu kadencji lub osoby pełniące obecnie funkcje z wyboru poza zakładową organizacją związkową oraz osoby reprezentujące interesy organizacji związkowej wobec pracodawcy i wskazane imiennie w uchwale zarządu tej organizacji.