PYTANIE

Proszę o informacje dotyczące ulg i szczególnych praw przysługujących nauczycielowi z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.

Jak rozumieć zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych w odniesieniu do nauczyciela, który pracuje np. 18 godzin na pełnym etacie, 30 godzin na etacie nauczyciela bibliotekarza czy 26 godzin na etacie pedagoga szkolnego? Czas pracy dla osoby niepełnosprawnej zgodnie z nowym rozporządzeniem z 1 stycznia 2012 roku nie może przekroczyć 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Czy wobec tego nauczyciel przedmiotowiec może mieć dopuszczalne 1,5 etatu, nauczyciel bibliotekarz może pracować dodatkowe 10 godzin, a pedagog dodatkowe 14 godzin? Czy odebranie godzin niepełnosprawnemu nauczycielowi na rzecz innego nauczyciela celem uzupełnienia temu nauczycielowi etatu i tym samym zmniejszenie nauczycielowi niepełnosprawnemu liczby dotychczasowych godzin, które były nadgodzinami, może być potraktowane jako dyskryminowanie osoby niepełnosprawnej? Co w sytuacji, gdy nauczyciel jest osobą samotną w bardzo trudnej sytuacji finansowej?

ODPOWIEDŹ

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. DzU z 2011 r., nr 127, poz. 721 z późn. zm.) w art. 15 ust. 1 stanowi, że czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. W przepadku nauczyciela ograniczenie to nie odnosi się do tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, np. 18 godzin, lecz do czasu pracy nauczyciela, na który oprócz zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych składają się inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły oraz zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym. Art. 42 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. DzU z 2006 r., nr 97, poz. 674 z późn. zm.) przewiduje, że czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. Maksymalna tygodniowa norma czasu pracy nauczyciela nie przekracza więc tygodniowej normy czasu pracy osoby niepełnosprawnej.

Karta Nauczyciela nie określa maksymalnej dobowej normy czasu pracy nauczyciela, co oznacza, że nauczyciel w niektórych dniach może pracować dłużej niż 8 godzin, ale wówczas w innych dniach pracuje odpowiednio krócej, tak aby tygodniowy wymiar czasu pracy nie przekroczył 40 godzin. W przypadku niepełnosprawnego nauczyciela maksymalnie 8-godzinny dzień pracy musi być zachowany.

Art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej przewiduje, że czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. W odniesieniu do niepełnosprawnego nauczyciela stosowanie skróconej normy czasu pracy sprowadza się do odpowiedniego skonstruowania przez dyrektora szkoły planu lekcji oraz do nałożenia na nauczyciela takiej ilości innych zajęć wypełniających jego czas pracy, aby możliwe było zrealizowanie tych wszystkich obowiązków w skróconej normie czasu pracy. Skrócone normy czasu pracy stosuje się od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości ich stosowania.

Art. 15 ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej zakazuje zatrudniania osoby niepełnosprawnej w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych to, zgodnie z art. 151 § 1 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.), praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, czyli w godzinach wykraczających ponad 40-godzinny tydzień pracy. Praca w godzinach nadliczbowych nie jest tym samym, co praca nauczyciela w godzinach ponadwymiarowych. Nauczycielskie godziny ponadwymiarowe mieszczą się bowiem w 40-godzinnym tygodniu pracy nauczyciela. Kwestię godzin ponadwymiarowych nauczyciela reguluje art. 35 KN, który przewiduje, że w szczególnych przypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, ale liczba tych godzin nie może przekroczyć ¼ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym ½ tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Z powyższego wynika, że maksymalna liczba godzin ponadwymiarowych nauczyciela, którego tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć wynosi 18 godzin, to 9 godzin zajęć.

Cel, jakiemu służy przydzielenie nauczycielowi godzin ponadwymiarowych (szczególne przypadki podyktowane wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania), przemawia za tym, że praca w godzinach ponadwymiarowych nie jest uprawnieniem nauczyciela, lecz jego obowiązkiem. Nauczycielowi nie przysługuje więc roszczenie o przydzielenie mu godzin ponadwymiarowych.

Z pewnością jako nieprawidłowe należy uznać przydzielenie nauczycielowi godzin ponadwymiarowych w sytuacji, gdy inny nauczyciel tego samego przedmiotu nie ma nawet pełnego wymiaru zajęć. Tym samym pozbawienie nauczyciela, także nauczyciela niepełnosprawnego, godzin ponadwymiarowych w celu uzupełnienia etatu innemu nauczycielowi nie jest dyskryminacją pracownika niepełnosprawnego.

W kontekście niepełnosprawności nauczyciela na uwagę zasługuje art. 42a KN, który zezwala organowi prowadzącemu szkołę określić przypadki, w jakich nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć można obniżyć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć, oraz warunki i tryb tego obniżenia. W odniesieniu do nauczycieli szkół samorządowych przypadki te może określić rada gminy lub powiatu w drodze uchwały. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby obniżyć tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycielom niepełnosprawnym. Jednakże podjęcie uchwały na podstawie art. 42a KN nie jest obowiązkiem, a jedynie uprawnieniem organu samorządu terytorialnego. Wskazuje na to sformułowanie, że organ „może określić przypadki”. Należy więc sprawdzić, czy organ prowadzący daną szkołę określił takie przypadki i czy jest wśród nich przewidziana niepełnosprawność nauczyciela.

Przewidziane w art. 42a KN obniżenie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin nie może spowodować zmniejszenia wynagrodzenia oraz ograniczenia innych uprawnień nauczyciela. Nauczyciel korzystający z obniżonego tygodniowego wymiaru godzin zajęć nie może mieć godzin ponadwymiarowych.

Krystyna Więcławska-Stysz – prawnik, zajmuje się prawem pracy i prawem oświatowym.