PYTANIE

Jestem rodzicem niepełnosprawnego ucznia i mam problem z interpretacją przepisów ustawy o systemie oświaty dotyczących dowozu do ośrodków specjalnych uczniów niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.

Czy jeśli na terenie gminy nie znajduje się placówka oświatowa będąca w stanie zapewnić kształcenie zgodnie z orzeczeniem, a zachodzi konieczność dowozu ww. ucznia do takiego ośrodka, a który znajduje się ten ośrodek na terenie gminy, w której mieszka uczeń, to czy gmina ma obowiązek skierowania ucznia do najbliższego ośrodka znajdującego się na terenie innej gminy i pokrycia kosztów dowozu (jeśli zachodzi konieczność dowozu dziecka przez rodziców własnym pojazdem) lub czy powinna sama zorganizować dowóz?

ODPOWIEDŹ

Zgodnie z art. 17 ust. 3a art. Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) obowiązkiem gminy jest:

1) zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71b (kształcenie specjalne lub integracyjne), bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej i gimnazjum, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym − także do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 21. roku życia;

2) zapewnienie dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7 (upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim), a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka umożliwiającego tym dzieciom i młodzieży realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 roku życia;

3) zwrot kosztów przejazdu ucznia, o którym mowa w pkt 1 i 2, oraz jego opiekuna do szkoły lub ośrodka, wymienionych w pkt 1 i 2, na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) i rodzicami, opiekunami lub opiekunami prawnymi ucznia, jeżeli dowożenie i opiekę zapewniają rodzice, opiekunowie lub opiekunowi prawni.

Ustawa o systemie oświaty nie precyzuje ani nie przesądza tego, w jaki sposób gmina ma realizować nałożony na nią obowiązek bezpłatnego dowozu i opieki dzieci. Konstrukcja wyżej przytoczonego przepisu skłania jednak do wniosku, że to rodzice (opiekunowie lub opiekunowie prawni) mają prawo wybrać, czy skorzystają z transportu zorganizowanego przez gminę (jeśli taki jest w ogóle zorganizowany), czy sami zapewnią dowożenie i opiekę dziecka – wówczas zwrot kosztów przejazdów ucznia oraz jego opiekuna będzie się odbywał na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta). Innymi słowy, organizacja transportu może odbywać się w różnych formach, które pozwolą osiągnąć cel w postaci zapewnienia bezpłatnego transportu i opieki uczniów do szkoły. Za niewystarczające uważam w tym aspekcie przyjęcie przez gminę takich rozwiązań, które ograniczają się wyłącznie do zwrotu kosztów przejazdu środkami komunikacji publicznej samego ucznia.

Należy zauważyć, że przepisy ustawy o systemie oświaty nie przewidują obowiązku wydania przez organy gminy aktów normatywnych, regulujących ogólne zasady związane z dokonywaniem zwrotu rodzicom (opiekunom) omawianych kosztów przejazdów. Zauważyć jednak należy, co zasługuje na aprobatę, że taka praktyka jest często stosowana przez gminy, szczególnie w sytuacji, w której dowożenie i opiekę zapewniają rodzice, opiekunowie lub opiekunowie prawni. Najczęściej wówczas do obliczania kwoty zwrotu kosztów dowozu uczniów niepełnosprawnych stosuje się stawkę za kilometr przebiegu określoną w stosowanym pomocniczo Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (DzU z 2002 r. nr 27, poz. 271, z późn. zm.). Ustawa o systemie oświaty nie reguluje także trybu zawierania umów z rodzicami i ich szczegółowych postanowień. Na marginesie można zaznaczyć, że wartość wypłaconego świadczenia zgodnie z zawartą umową nie jest przychodem opodatkowanym i nie należy naliczać i pobierać zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (podstawa zwolnienia: art. 21 ust. 1 pkt 40 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176, z późn. zm.).

Rozumiem, że w pytaniu zawarta jest także wątpliwość, co w sytuacji, gdy na terenie gminy (w której zamieszkuje uczeń) nie znajduje się placówka oświatowa będąca w stanie zapewnić kształcenie zgodnie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego wydanym przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Nie ma wątpliwości co do tego, że taka sytuacja nie stanowi podstawy do zwolnienia gminy z obowiązku zapewnienia uczniowi bezpłatnego transportu i opieki. Obowiązek zapewnienia bezpłatnego transportu dzieci do szkół i opieki lub refundacji związanych z tym kosztów wiąże się z zaspokajaniem potrzeb mieszkańców i ma charakter publiczny. Skoro gmina nie jest w stanie swojemu mieszkańcowi (uczniowi niepełnosprawnemu) zorganizować na swoim terenie takiej sieci publicznych szkół, która umożliwiałaby mu spełnienie obowiązku szkolnego, zgodnie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, to trudno nie zgodzić się z poglądem, że w takiej sytuacji powinna ponieść koszty transportu do najbliższej, właściwej placówki oświatowej.

Tomasz Lewicki – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego i prawa pracy, pracownik oświaty w samorządzie terytorialnym, nauczyciel przedmiotów prawniczych w zaocznej szkole policealnej.