Pytanie:
Wyjazd na zieloną szkołę trwał 14 dni, w tym 2 soboty i 2 niedziele. Było 2 opiekunów dla 21 uczniów. Organizator nie oferował pomocy animatorów, czyli właściwie jako opiekunki byłyśmy w pracy przez cały czas. Według dyrektora nie przysługuje nam wynagrodzenie za nadgodziny, natomiast dzień wolny za sobotę i niedzielę możemy odebrać tylko w dniach dyżurów, np. pomiędzy świętami Bożego Narodzenia a Nowym Rokiem lub w maju. Jak to wygląda w świetle prawa?

Odpowiedź:
Udział nauczycieli w zielonej szkole w charakterze opiekunów należy traktować jako zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły, które nauczyciele muszą realizować w ramach obowiązującego 40-godzinnego tygodnia pracy. Nie jest to zatem praca w godzinach ponadwymiarowych. Co prawda opiekun wycieczki odpowiada za uczestników przez 24 godziny na dobę, co automatycznie zwiększa wymiar czasu pracy, ale jednak nie ma bezpośredniego przełożenia na wynagrodzenie nauczyciela wypłacane w ramach stosunku pracy.

Ponadto wyjazdu nauczyciela na zieloną szkołę z uczniami nie można traktować jako podróży służbowej, ponieważ nauczyciel pełni obowiązki opiekuna i wykonuje pracę od momentu rozpoczęcia wyjazdu do zakończenia – czyli nie tylko na miejscu wycieczki. W przypadku gdy zielona szkoła odbywa się w dniach wolnych od pracy dla nauczyciela, to stosuje się przepis art. 42c ust. 3 Karty Nauczyciela. Zgodnie z nim za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze wykonywane w dniu wolnym od pracy nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach zamiast dnia wolnego nauczyciel otrzymuje odrębne wynagrodzenie. Przepis ten wskazuje, że nauczyciel, który przebywał na zielonej szkole w dniu wolnym od pracy (sobota, niedziela), powinien otrzymać w pierwszej kolejności inny dzień wolny od pracy. Dopiero gdyby okazało się, że z różnych przyczyn nie jest możliwe udzielenie nauczycielowi innego dnia wolnego, będzie mu przysługiwało odrębne wynagrodzenie. 

Przepisy prawa pracy nie precyzują terminu, w jakim dyrektor szkoły jest zobligowany do udzielenia dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w sobotę lub niedzielę nauczycielowi, dla którego te dni są wolne od pracy. Z przepisów pragmatyki nauczycielskiej wynika jedynie, że w przypadku udzielenia nauczycielowi innego dnia wolnego od pracy (w zamian za pracę w dniu wolnym od pracy lub święto) musi to być jeden z dni pracy nauczyciela, tzn. dzień, w którym zgodnie z rozkładem zajęć nauczyciel powinien je realizować. Co prawda w czasie przerwy świątecznej nauczyciele nie realizują zajęć dydaktycznych, jednak nie korzystają z urlopu wypoczynkowego. Oznacza to, że dyrektor może udzielić nauczycielowi dnia wolnego na podstawie art. 42c ust. 3 KN w czasie przerwy świątecznej. To samo dotyczy różnych dni w maju. Zatem działanie dyrektora w opisanym przypadku należy uznać za prawidłowe.

Jeżeli nauczyciele uważają, że w czasie zielonej szkoły ich ogólne normy czasu pracy zostały przekroczone, czyli pracowali powyżej 40 godzin, jedyną drogą do dochodzenia wynagrodzenia za przekroczone normy jest pozew do sądu pracy. Jeżeli zaistniałaby konieczność wydłużenia czasu pracy powyżej 40 godzin w tygodniu, to dyrektor może skorzystać z następujących możliwości: zwiększyć liczbę nauczycieli, zwiększyć liczbę opiekunów innych niż nauczyciele, np. rodziców, zaangażować wolontariuszy, skorzystać z przepisów regulujących wykonywanie zadań wykraczających poza zakres obowiązków pracowniczych, tj. umów cywilnych (zlecenia, o dzieło).

Podstawa prawna: art. 42, art. 42c Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: DzU z 2014 r., poz. 191 ze zm.); Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (tekst jedn.: DzU z 2014 r., poz. 416 ze zm.)