Po wprowadzeniu reformy systemu edukacji zobligowano szkoły do tworzenia perspektywicznych programów wychowawczych. Mają one uwzględniać działania wychowawcze podczas lekcji i zajęć pozalekcyjnych oraz pomoc psychologiczno-pedagogiczną i współpracę z rodzicami. Konieczność stworzenia programu wychowawczego nie wynika tylko z założeń reformy.

Podstawę prawną szkolnego programu wychowawczego powinny stanowić:

• 
  

  Konstytucja RP art. 48, ust. 1, art. 53, ust 3, art. 72, ust 1;

  
  


• 
  

  Konwencja Praw Dziecka (DzU z 1991 r., Nr 120, poz. 526);

  
  


• 
  

  Ustawa o Systemie Oświaty art. 1, 4, 5, 22, 33, 34a, 40 (DzU z 1996 r., Nr 67, poz.329 z późniejszymi zmianami);

  
  


• 
  

  Karta Nauczyciela art. 6;

  
  


• 
  

  podstawa programowa

  
  


• 
  

  statut szkoły.

  
  

W ostatnich latach, kiedy dostrzegliśmy upadek autorytetów, wzrost agresji wśród dzieci i młodzieży, nieumiejętność organizowania sobie wolnego czasu, stało się konieczne, by programy wychowawcze obejmowały wiele aspektów życia. Dlatego też punktem wyjścia dla opracowania Szkolnego Programu Wychowawczego powinno być określenie wartości, jakie są nadrzędne dla zespołu nauczycieli, rodziców i uczniów danej szkoły. I dopiero na podstawie tego systemu wartości powstaje program wychowawczy.

Co powinien zawierać Szkolny Program Wychowawczy?

Przede wszystkim powinien określać zadania wychowawcze, jakich podejmuje się szkoła, a co za tym idzie – model absolwenta, którego te wszystkie działania mają ukształtować. Następnie powinności wychowawców klas, czyli model wychowawcy. Musi także określać treści wychowawcze właściwe dla poszczególnych zajęć edukacyjnych oraz zawarte w statucie szkoły. SPW powinien określać zasady współpracy z rodzicami i innymi instytucjami wspomagającymi (poradnie psychologiczno-pedagogiczne, domy kultury itp.). Umieszczamy w nim również zaplanowane działania wychowawcze zgodne z tradycjami i świętami narodowymi oraz szkolnymi: apele okolicznościowe, dni patrona, festyny, jasełka itp. Włączamy tutaj także wszystkie wychowawcze działania samorządu szkolnego i akcje humanitarne. Działania te realizujemy głównie podczas godzin wychowawczych, ale także podczas zajęć edukacyjnych z konkretnych przedmiotów, wycieczek, uroczystości i innych.

Przy tworzeniu programu dobrze jest wytyczyć sobie cele ogólne, natomiast konkretne zadania, sposób ich realizacji oraz osoby odpowiedzialne umieścić w tabeli. W programie zawieramy także zasady i terminy ewaluacji oraz to, kto i w jaki sposób może dokonywać w nim zmian. Dobrze jest także określić treści wspólne dla poszczególnych poziomów.

Jako przykład może posłużyć zbiór zadań wspólnych dla klas IV.

WSPÓLNE ELEMENTY PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO KLAS IV

I. HISTORIA I TRADYCJE MOJEJ SZKOŁY

1. Co wiemy o patronie naszej szkoły?

2. Twórczość Kornela Makuszyńskiego – konkurs plastyczny „Koziołek Matołek wędruje przez regiony Polski”.

3. Kronika szkoły, hymn, sztandar (zasady zachowania się podczas uroczystości szkolnych).

4. Regulamin i wybory Najmilszej Koleżanki i Najmilszego Kolegi.

5. Doceniam siebie – sztuka autoprezentacji, przygotowanie do wyborów Rady Uczniowskiej.

6. Tworzenie własnej tradycji, symboliki klasowej (święta klasowe, kronika).

7. Słoneczny Festyn im. Kornela Makuszyńskiego.

II. TRADYCJE REGIONALNE I NARODOWE

1. Pielęgnowanie tradycji polskich świąt – uroczystości rodzinne.

2. Tradycje naszego miasta (legendy krakowskie – kopiec Krakusa, Wandy, wystawa szopek, Muzeum Etnograficzne).

3. Naród – co to takiego? (szacunek wobec symboli narodowych)

4. Miejsca pamięci narodowej – nekropolia Cmentarz Rakowiecki.

5. Wielcy ludzie – szlakiem Jana Matejki.

6. Miejsca kultu religijnego – Opactwo Cystersów w Mogile.

III. PROMOCJA ZDROWEGO ŻYCIA I KSZTAŁTOWANIE NAWYKÓW KULTURALNYCH

1. Znaczenie norm dla stworzenia optymalnych warunków rozwoju.

2. Jak rozpoznać i wzmacniać swoje mocne strony oraz usprawniać słabe?

3. Czas wolny a praca dorosłych i dzieci, czyli jak organizować wspólny aktywny wypoczynek?

4. Czy umiesz odmawiać?

5. Wypadki też można przewidzieć, czyli o tym jak zachować bezpieczeństwo swoje i innych.

6. Przestrzeganie form grzecznościowych w życiu codziennym.

IV.INTRGRACJA ZESPOŁU KLASOWEGO I SPOŁECZNOŚCI SZKOLNEJ

1. Jestem członkiem społeczności uczniowskiej (prawa i obowiązki ucznia, samorząd klasowy).

2. Tworzenie kontraktu klasowego.

3. Jak sobie radzę w IV klasie?

4. Kształcenie umiejętności komunikowania się.

5. Planujemy imprezy i wycieczki klasowe.

Oczywiście
zadania zaczerpnięte ze szkolnego programu wychowawczego (zapisane pogrubionym drukiem)
pozostają na każdym poziomie takie same, zmieniają się tylko zadania szczegółowe.

Po opracowaniu Szkolnego Programu Wychowawczego przedstawiamy go Radzie Rodziców, która go akceptuje i dopiero wtedy może zostać zatwierdzony przez Radę Pedagogiczną. Jeśli Rada Rodziców i Rada Pedagogiczna nie dojdą do porozumienia w sprawie uchwalenia programu wychowawczego szkoły do 30 dni od rozpoczęcia zajęć edukacyjnych, wówczas dyrektor szkoły ma obowiązek ustalić taki program w porozumieniu z organem prowadzącym. Program ten obowiązuje w szkole do czasu uchwalenia innego przez Radę Pedagogiczną w porozumieniu z Radą Rodziców.

Treści programu wychowawczego realizowane podczas poszczególnych zajęć edukacyjnych, wychowawczych czy innych działań mamy obowiązek zaznaczyć przy zapisie tematu lekcji czy zajęć (może to być na porzykład skrót PW zapisywany na zielono). Dlatego też dobrze jest zaznaczyć to sobie w programach nauczania czy planach wynikowych. Z moich doświadczeń wynika, że najlepszym sposobem jest ogólne zaznaczenie treści wychowawczych poszczególnych zajęć edukacyjnych przez zespoły nauczycieli danego przedmiotu przed przystąpieniem do konstruowania programu, gdyż ułatwia nam to późniejsze określenie zadań, działań wychowawczych i realizujących je osób. Dobrze jest także na początku roku szkolnego określić na poziomach wspólne treści działania, na pprzykład wycieczki przedmiotowe czy zadania związane z uczczeniem pamięci patrona.

Szkolny plan wychowawczy może powstawać każdego roku, lepiej jednak jest stworzyć go na kilka lat, na przykład 5. Na dany rok szkolny muszą zostać wyznaczone konkretne zadania do realizacji, które to właśnie musi zatwierdzić Rada Pedagogiczna w porozumieniu z Radą Rodziców.

Monika Górkiewicz – zastępca dyrektora Szkoły Podstawowej nr 109 im. Kornela Makuszyńskiego w Krakowie