Stosunek pracy może być nawiązany z nauczycielem na podstawie umowy o pracę albo na podstawie mianowania.

Nawiązanie stosunku pracy

Zgodnie z art. 10 Karty Nauczyciela
na podstawie umowy o pracę są zatrudniani:

–
nauczyciele stażyści – na czas określony na jeden rok szkolny w celu odbycia stażu dla uzyskania stopnia awansu zawodowego (nauczyciela kontraktowego), przy czym w pewnych wypadkach w razie ustalenia dodatkowego okresu stażu nawiązuje się stosunek pracy na kolejny rok szkolny,

–
nauczycieli kontraktowi – na czas nieokreślony,

–
osoby zaczynające pracę w szkole, nauczyciele kontraktowi, mianowani, dyplomowani w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, także w trakcie roku szkolnego –
na czas określony.

Stosunek pracy
na podstawie mianowania jest nawiązywany
z nauczycielem mianowanym i dyplomowanym, jeśli są spełnione przesłanki określone w art. 10 ust. 5 Karty Nauczyciela. Te przesłanki dotyczą głównie warunków osobistych nauczyciela, niemniej jednak dla nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania
istotne jest, by w szkole istniały warunki do zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze godzin. A zatem do nawiązania z nauczycielem stosunku pracy na podstawie mianowania nie jest wystarczające uzyskanie przez niego odpowiedniego stopnia awansu zawodowego. Dopiero przy spełnieniu wszystkich warunków z art. 10 ust. 5 Karty stosunek pracy nawiązany na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przekształca się w stosunek pracy na podstawie mianowania. Przekształcenie podstawy prawnej stosunku pracy potwierdza na piśmie dyrektor szkoły.

Tym samym mimo posiadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego
jest możliwe zawarcie z takim nauczycielem umowy o pracę.
Następuje to w poniższych wypadkach:

– Jeśli nauczyciel może być zatrudniony w szkole na czas nieokreślony jedynie w niepełnym wymiarze zajęć, jest zawierana umowa o pracę na czas nieokreślony.

– Jeśli zaistnieje potrzeba wynikająca z organizacji nauczania, jest zawierana umowa o pracę na czas określony.

– W wypadku zatrudnienia nauczyciela w zastępstwie nauczyciela nieobecnego jest zawierana umowa o pracę na czas określony.

Należy także zwrócić uwagę na to, że nauczyciel zatrudniany na podstawie mianowania musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych i korzystać z praw publicznych, nie może się toczyć przeciwko niemu postępowanie karne, dyscyplinarne lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie, nie może być karany za przestępstwo popełnione umyślnie. Udokumentowanie spełnienia powyższych warunków może nastąpić na podstawie oświadczenia nauczyciela. Jednak pracodawca może także wystąpić o informacje co do karalności i pozbawienia praw publicznych do Krajowego Rejestru Karnego.

Rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy

Karta Nauczyciela reguluje także rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy. Jednak w pewnych sytuacjach podstawa stosunku pracy nie ma znaczenia dla jego rozwiązania bądź wygaśnięcia.

Zgodnie z art. 20 Karty Nauczyciela
w wypadku całkowitej likwidacji szkoły dyrektor rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy niezależnie od jego podstawy. Natomiast
w wypadku częściowej likwidacji szkoły bądź w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć dyrektor albo
rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy, albo na wniosek nauczyciela przenosi go w stan nieczynny. Przy czym
nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na zatrudnienie go w mniejszym wymiarze godzin, a w konsekwencji
na mniejsze wynagrodzenie. Nauczyciel zatrudniony
na podstawie umowy o pracę takiej możliwości nie ma.

W powyższych wypadkach
nauczycielom zatrudnionym na podstawie mianowania przysługuje
odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Natomiast
nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę przysługują świadczenia określone w przepisach o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Zgodnie z art. 8 Ustawy z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę otrzyma
odprawę w wysokości miesięcznego wynagrodzenia,
jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata; w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat, trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat. Odprawę ustala się według zasad obliczania ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Powyższa ustawa będzie mieć zastosowanie w każdym wypadku, gdy miejsce pracy jest likwidowane z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, a likwidacja szkoły bądź jej części jest taką przyczyną.

Rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 Karty Nauczyciela następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu, chyba że w organizacji pracy szkoły nie przewidziano ferii.

Art. 26 Karty Nauczyciela reguluje z kolei
wygaśnięcie stosunku pracy nauczycieli. Dzieje się tak niezależnie od podstawy stosunku pracy
w następujących wypadkach:

1) prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego;

2) prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych;

3) prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie;

4) upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności;

5) stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1–5, z zastrzeżeniem art. 10 ust. 9.

Nie są to jednak wszelkie przypadki wygaśnięcia stosunku pracy. I tak zgodnie z art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela
stosunek pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny wygasa z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym, zgodnie z art. 16 zaś
mianowanie lub umowa o pracę wygasa, jeżeli nowo zatrudniony nauczyciel nie usprawiedliwi w ciągu 7 dni swojego nieprzystąpienia do pracy, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Wygaśnięcie stosunku pracy nauczyciela następuje także w skutek śmierci nauczyciela.

Odnośnie prawomocnego skazania należy podkreślić, że chodzi tu o skazanie za popełnienie przestępstwa umyślnego, a nie wykroczenia. Zatem nie rodzaj kary ma tu znaczenie, a rodzaj popełnionego czynu. Skazanie na grzywnę w wypadku przestępstwa będzie skutkowało wygaśnięciem stosunku pracy z mocy prawa z dniem uprawomocnienia się wyroku, niezależnie od tego, kiedy to zostanie stwierdzone przez dyrektora. Natomiast skazanie na grzywnę w wypadku popełnienia wykroczenia takiego skutku nie będzie miało. Należy zauważyć, że nie można stawiać dyrektorowi zarzutów, jeśli podejmuje czynności zmierzające do dowiedzenia się i nabrania pewności, czy w stosunku do nauczyciela doszło do wydania wyroku skazującego. Należy także pamiętać, że w pewnych sytuacjach sąd z urzędu będzie zawiadamiał pracodawcę o wyroku skazującym, na przykład w razie orzeczenia środka karnego zakazu zajmowania określonego stanowiska.

Kwestię stosunku pracy nawiązanego na podstawie mianowania jego rozwiązanie szczegółowo reguluje art. 23 Karty Nauczyciela. W myśl tego przepisu
stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu w następujących przypadkach:

1)
na wniosek nauczyciela – wówczas
stosunek pracy ulega rozwiązaniu z dniem 31 sierpnia, z tym że nauczyciel powinien złożyć wypowiedzenie 3 miesiące wcześniej,

2) w razie czasowej, spowodowanej chorobą niezdolności nauczyciela do pracy, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni, przy czym do okresu niezdolności do pracy wlicza się również przypadające w tym okresie przerwy obejmujące dni, w których w szkole zgodnie z odrębnymi przepisami nie odbywają się zajęcia; w szczególnie uzasadnionych wypadkach okres nieobecności w pracy może być przedłużony o kolejne 12 miesięcy, o ile nauczyciel uzyska prawo do świadczenia rehabilitacyjnego lub zostanie mu udzielony urlop dla poratowania zdrowia;

3) w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy;

4) w razie ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia; jeżeli z ukończeniem 65 lat nauczyciel nie nabył prawa do emerytury, dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o 2 lata od ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia;

5) w razie uzyskania negatywnej oceny pracy;

6) w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole.

Nadto pracodawca może także rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy w razie nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne albo dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie, na które skierował go pracodawca.

Karta Nauczyciela przewiduje także
rozwiązanie stosunku pracy zawartego na podstawie mianowania za porozumieniem stron. Oznacza to, że rozwiązanie stosunku pracy
jest możliwe w każdym terminie, pod warunkiem dojścia do porozumienia przez obie strony stosunku pracy. Przy rozwiązaniu stosunku pracy na podstawie porozumienia stron nie mają zastosowania regulacje dotyczące wypowiadania umów o pracę. Idea porozumienia polega na tym, że pracownik i pracodawca wspólnie przyjmują termin, w którym stosunek pracy zostanie rozwiązany. Brak zgody jednej ze stron wyklucza porozumienie i wówczas rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić jedynie w wypadkach dozwolonych prawem i w odpowiednim trybie. Należy zaznaczyć, że zgoda pracodawcy i pracownika – nauczyciela na rozwiązanie stosunku pracy poprzez porozumienie jest autonomiczną decyzją i nie może ona być w żaden sposób podważona.

Regulacje dotyczące
rozwiązania stosunku pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przewiduje art. 27 Karty Nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem rozwiązanie takiej umowy
następuje z końcem roku szkolnego za trzymiesięcznym wypowiedzeniem. Wypowiedzenia może dokonać zarówno dyrektor, jak i nauczyciel.

Natomiast
w wypadku niezdolności nauczyciela do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż rok rozwiązanie umowy może nastąpić w każdym czasie i bez wypowiedzenia, chyba że w szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz leczący stwierdzi możliwość powrotu do pracy w zawodzie nauczyciela. Wówczas okres spowodowanej chorobą nieobecności w pracy może być przedłużony do 2 lat, licząc łącznie okres niezdolności do pracy i urlopu dla poratowania zdrowia.

Do rozwiązania stosunku pracy dochodzi także w następujących wypadkach:

1) w razie orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy;

2) w razie ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia; jeżeli z ukończeniem 65 lat nauczyciel nie nabył prawa do emerytury, dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o 2 lata od ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia;

3) w razie uzyskania negatywnej oceny pracy;

4) w razie cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole.

Ponadto analogicznie do nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania pracodawca może rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy w razie nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne lub dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie, na które skierował go pracodawca. Stosunek pracy z nauczycielem może być także rozwiązany na podstawie porozumienia stron.

W sytuacji umów zawieranych na czas określony stosuje się odpowiednio Kodeks Pracy. Oznacza to, że
umowa na czas określony może być rozwiązana za wypowiedzeniem jedynie wtedy, gdy została zawarta na czas dłuższy niż 6 miesięcy i jeżeli strony przewidziały w umowie możliwość jej rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Oczywiście tego typu umowa może być także rozwiązana za porozumieniem stron.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela (tekst jedn. DzU 2006, Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) – dalej Karta Nauczyciela

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy (DzU 1998, Nr 21, poz 94 z późn. zm.) – dalej Kodeks Pracy

Ustawa z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU 2003, Nr 90, poz. 884 z późn. zm.)

Katarzyna Gałecka - Radca prawny

Kancelaria Radców Prawnych Adamczyk i Spółka

www.kancelaria-adamczyk.pl