Wymagania kwalifikacyjne wobec nauczycieli określa art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674, z późn. zm.), są to: wyższe wykształcenie lub zakład kształcenia nauczycieli (tylko na niektórych stanowiskach), przestrzeganie podstawowych zasad moralnych oraz warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu nauczyciela.

Szczegółowe kwalifikacje w odniesieniu do poszczególnych typów szkół zostały opisane w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (DzU z 2009 r. nr 50, poz. 400) – dalej r.k.n.

Kwalifikacje do nauczania religii w szkołach podstawowych określa szczegółowo porozumienie pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii (DzUrz MEN nr 4, poz. 20) – dalej p.k.n.r.

Generalną zasadą dotyczącą kwalifikacji nauczycieli jest posiadanie odpowiedniego wykształcenia – zgodnie z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne.

Specjalność/

rodzaj prowadzonych zajęć

Wymagane kwalifikacje

Nauczyciele

klas I–III

(§ 4 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz przygotowanie pedagogiczne

studia magisterskie na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia* dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz przygotowanie pedagogiczne

studia magisterskie na innym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia* dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

studia wyższe na innym kierunku (specjalności), a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym

zakład kształcenia nauczycieli w innej specjalności, a ponadto kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć

zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom

zakład kształcenia nauczycieli w specjalności przygotowującej do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym

Nauczyciele

klas IV–VI

(§ 4 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz przygotowanie pedagogiczne

studia magisterskie na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia* dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć, oraz przygotowanie pedagogiczne

studia magisterskie na innym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia* dla tego kierunku studiów w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

studia wyższe na innym kierunku (specjalności), a ponadto studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiadającej nauczanemu przedmiotowi lub prowadzonym zajęciom

zakład kształcenia nauczycieli w innej specjalności, a ponadto kurs kwalifikacyjny w zakresie nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć

Nauczyciel, bibliotekarz

(§ 6 r.k.n.)

studia wyższe w zakresie bibliotekoznawstwa na poziomie magisterskim oraz przygotowanie pedagogiczne

studia wyższe pierwszego stopnia w zakresie bibliotekoznawstwa oraz przygotowanie pedagogiczne

studia magisterskie na dowolnym kierunku oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto: studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie bibliotekoznawstwa lub pomaturalne studium bibliotekarskie

studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku oraz przygotowanie pedagogiczne, a ponadto: studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie bibliotekoznawstwa lub pomaturalne studium bibliotekarskie

zakład kształcenia nauczycieli, a ponadto kurs kwalifikacyjny w zakresie bibliotekoznawstwa lub pomaturalne studium bibliotekarskie

zakład kształcenia nauczycieli w specjalności bibliotekoznawstwo

Nauczyciel religii

(§ 7 r.k.n.)

wyższe diecezjalne lub zakonne seminarium duchowne (dyplom lub zaświadczenie ukończenia seminarium) – księża

wyższe studia teologiczne i przygotowanie katechetyczno-pedagogiczne – osoby świeckie i zakonne

alumni wyższych seminariów duchownych po ukończeniu piątego roku studiów

wyższe studia magisterskie bez przygotowania teologicznego oraz przygotowanie to uzupełnione w formie teologiczno-katechetycznych studiów podyplomowych lub kolegium teologicznego – osoby świeckie i zakonne

kolegium teologiczne – osoby świeckie i zakonne

alumni wyższych diecezjalnych lub zakonnych seminariów duchownych oraz studenci wyższych studiów teologicznych po ukończeniu czwartego roku – jeśli kontynuują studia

UWAGA!

Skierowanie nauczyciela religii do danej szkoły wydane przez biskupa diecezjalnego zaświadcza o posiadaniu kwalifikacji.

Nauczyciel języków obcych

(§ 11 ust. 2 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku filologia w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego oraz przygotowanie pedagogiczne

studia wyższe w kraju, w którym językiem urzędowym jest język obcy nauczany w szkole oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia:

– na kierunku filologia w specjalności danego języka obcego oraz przygotowanie pedagogiczne lub

– w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego oraz przygotowanie pedagogiczne

nauczycielskie kolegium języków obcych w specjalności odpowiadającej danemu językowi obcemu,

studia wyższe na dowolnym kierunku (specjalności) i znajomość danego języka potwierdzona:

– świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II lub

– świadectwem znajomości danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym oraz przygotowanie pedagogiczne

zakład kształcenia nauczycieli w dowolnej specjalności i znajomość danego języka obcego potwierdzona:

a) – świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego I lub II stopnia lub

– świadectwem znajomości danego języka obcego w stopniu zaawansowanym lub biegłym oraz przygotowanie pedagogiczne

świadectwo dojrzałości i świadectwo złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego I lub II stopnia

UWAGA!

Lingwiści nieposiadający kwalifikacji nauczycielskich (przygotowania pedagogicznego) nie mogą być zatrudnieni w szkole podstawowej

Nauczyciel języków obcych

w klasach I–III

(§ 11 ust. 4 r.k.n.)

Uprawnienia do nauczania języka obcego w klasach I–III szkół podstawowych, oprócz nauczycieli filologów i absolwentów nauczycielskich kolegiów języków obcych, są również nauczyciele mający kwalifikacje w zakresie nauczania początkowego, pod warunkiem, że posiadają wymagane świadectwo znajomości języka obcego w stopniu co najmniej podstawowym i ukończyli studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie wczesnego nauczania języka obcego

Nauczyciel,

psycholog

(§ 19 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku psychologia w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz przygotowanie pedagogiczne

dyplom magistra filozofii chrześcijańskiej ze specjalizacja filozoficzno-pedagogiczną uzyskany na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim do 1 października 1981 r. lub dyplom magistra filozofii chrześcijańskiej w zakresie psychologii uzyskany w Akademii Teologii Katolickiej do końca 1992 r. oraz przygotowanie pedagogiczne

Nauczyciel,

pedagog

(§ 20 ust. 2 r.k.n.)

studia magisterskie na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz przygotowanie pedagogiczne

studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe z zakresu prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

UWAGA!

Nauczyciel, pedagog powinien posiadać takie przygotowanie zawodowe (ukończyć taką specjalność), które będzie gwarantowało wykonanie zadań statutowych pedagoga szkolnego w konkretnej szkole. Zadania nauczycieli, pedagogów w poszczególnych typach szkół są odmienne, ponieważ odmienne są potrzeby uczniów uczęszczających do konkretnych szkół. Dyrektor zatrudniając osobę na to stanowisko, powinien dokonać oceny kwalifikacji przyjmowanego nauczyciela pod kątem potrzeb. Oceny kwalifikacji zatrudnianej osoby dokonujemy poprzez porównanie programu ukończonego kierunku (specjalności) studiów z zadaniami, jakie będzie realizować ta osoba na zajmowanym stanowisku.

Nauczyciel,

logopeda

(§ 21 ust. 2 r.k.n.)

studia magisterskie w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe w zakresie logopedii oraz przygotowanie pedagogiczne

Wychowawca świetlicy

(§ 24 r.k.n.)

studia wyższe na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom oraz przygotowanie pedagogiczne

studia wyższe na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe z zakresu prowadzonych zajęć oraz przygotowanie pedagogiczne

kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole podstawowej

Nauczyciel prowadzący zajęcia w grupach, oddziałach, szkołach umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej

(§ 13 r.k.n.)

kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole podstawowej, a ponadto znajomość języka danej mniejszości narodowej, etnicznej lub języka regionalnego potwierdzona jednym z niżej wymienionych dokumentów:

– dyplomem ukończenia studiów wyższych na kierunku filologia w specjalności danego języka,

– dyplomem ukończenia nauczycielskiego kolegium języków obcych w specjalności odpowiadającej danemu językowi,

– świadectwem znajomości danego języka,

– zaświadczeniem wydanym przez organizację społeczną mniejszości narodowej, etnicznej lub społeczności posługującej się językiem regionalnym.

Zajęcia z udzielania pierwszej pomocy

(§ 10 r.k.n.)

zaświadczenie potwierdzające przygotowanie do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy nabyte w ramach szkolenia uwzględniającego specyfikę zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy zakończonego egzaminem z wiedzy i umiejętności

Definicje

Studia magisterskie

studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie (§ 1 pkt 6 r.k.n.)

Studia pierwszego stopnia

studia licencjackie, inżynierskie lub studia wyższe zawodowe (§ 1 pkt 5 r.k.n.)

Studia wyższe

studia licencjackie, inżynierskie, wyższe zawodowe, drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie (§ 1 pkt 7 r.k.n.)

Zakład kształcenia nauczycieli

kolegium nauczycielskie, nauczycielskie kolegium języków obcych, studium nauczycielskie, studium wychowania przedszkolnego, studium nauczania początkowego lub pedagogiczne studium techniczne (§ 1 pkt 4 r.k.n.)

Kurs kwalifikacyjny

kurs kwalifikacyjny z zakresu określonego przedmiotu, prowadzonych zajęć lub przygotowania pedagogicznego, organizowany zgodnie z przepisami w sprawie warunków i trybu tworzenia, przekształcania i likwidowania oraz organizacji i sposobu działania placówek doskonalenia nauczycieli, którego ukończenie umożliwia nauczycielowi posiadającemu poziom wykształcenia wymagany od nauczycieli danego typu szkoły lub rodzaju placówki uzyskanie kwalifikacji do nauczania tego przedmiotu, prowadzenia tych zajęć lub przygotowania pedagogicznego (§ 1 pkt 2 r.k.n.). W zależności od kursu kwalifikacyjnego jego wymiar godzinowy może przedstawiać się różnie.

Przygotowanie pedagogiczne

nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej w powiązaniu z kierunkiem kształcenia w wymiarze godzin nie niższym niż 270 godzin oraz 150 godzin praktyki pedagogicznej zakończonej pozytywną oceną. Posiadanie przygotowania pedagogicznego potwierdza dyplom ukończenia studiów, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli lub świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego (§ 1 pkt 3 r.k.n)

Przygotowanie katechetyczno-pedagogiczne

Przez przygotowanie katechetyczno-pedagogiczne należy rozumieć nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu pedagogiki, psychologii, katechetyki i dydaktyki, nauczanych w powiązaniu z teologią w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin oraz odbycie pozytywnie ocenionych praktyk pedagogicznych w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin (§ 4 ust. 1 p.k.n.r.). O posiadaniu przygotowania katechetyczno-pedagogicznego świadczy dokument ukończenia wyższego seminarium duchownego albo dyplom (zaświadczenie) innej szkoły wyższej, kolegium teologicznego albo świadectwo ukończenia kursu katechetyczno-pedagogicznego prowadzonego przez kolegium teologiczne, wyższe seminarium duchowne lub inną szkołę wyższą (§ 4 ust. 2 p.k.n.r.).

* Standardy kształcenia dla poszczególnych kierunków określa rozporządzenie Ministra Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki (DzU z 2007 r. nr 164, poz. 1166, z późn. zm.). W poszczególnych załącznikach określone zostały m.in. ramowe treści kształcenia (podstawowe i kierunkowe) wraz z minimalną liczbą godzin.

W poprzednio obowiązującym rozporządzeniu w sprawie kwalifikacji nauczycieli było określone, że przez kierunek (specjalność) studiów zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć należało rozumieć kierunek (specjalność) dający dostateczną wiedzę merytoryczną z zakresu nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć. Należy jednak zwrócić uwagę, że w nowym rozporządzeniu wymagania kwalifikacyjne określono jako konieczność ukończenia studiów wyższych na kierunku (specjalności) jedynie zgodnym z nauczanym przedmiotem lub prowadzonymi zajęciami lub ukończenia studiów wyższych na kierunku, którego zakres określony w standardzie kształcenia dla danego kierunku w grupie treści podstawowych i kierunkowych obejmuje treści nauczanego przedmiotu lub prowadzonych zajęć. Nie oznacza to jednak, że nauczyciele, którym uznano ukończony kierunek (specjalność) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć tracą z dniem 1 września 2009 roku kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w szkole podstawowej. Otóż w § 28 r.k.n. jednoznacznie zostało określone, że nauczyciele zatrudnieni w dniu wejścia w życie rozporządzenia, którym na podstawie dotychczasowych przepisów uznano ukończony kierunek (specjalność) studiów za zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć, zachowują nabyte kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki.

Dariusz Skrzyński – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego.