Nauczyciele to grupa zawodowa nieustannie się szkoląca. Istnieje dużo możliwości doskonalenia zawodowego nauczycieli. Wielu z nich samodzielnie ich poszukuje i podejmuje je z własnej inicjatywy. Jednak nie każda forma doskonalenia zawodowego może być dofinansowana. Jeżeli podjęcie doskonalenia następuje na podstawie skierowania dyrektora, jest on zobligowany do ponoszenia kosztów z tym związanych.

Dyrektor jest odpowiedzialny za zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym, a nauczyciele mają obowiązek stałego podnoszenia poziomu wiedzy ogólnej i zawodowej.

Doskonalenie nauczycieli może przybierać różnorodne formy, w zależności od potrzeb

Przed wyborem formy oraz tematyki doskonalenia warto sprawdzić, jakie są potrzeby istniejące w szkole lub dotyczące planowanych działań, aby jak najlepiej wykorzystać nabytą wiedzę i umiejętności. Mogą to być przykładowo:

• studia magisterskie uzupełniające,
• studia podyplomowe (należy zaliczyć je do indywidualnych form podnoszenia kwalifikacji zawodowych, ponieważ nie są wprost wymienione jako forma doskonalenia podlegająca finansowaniu),
• kursy kwalifikacyjne (oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika),
• kursy doskonalące, np. w zakresie aktywizujących form nauczania, oceniania kształtującego, tutoringu,
• kursy nadające uprawnienia, np. egzaminatora,
• kursy w formie e-learningu, np. rozwijające umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, poznania i zrozumienia przyczyn niewłaściwych zachowań uczniów oraz właściwego reagowania na nie, prawa oświatowego; zaletą pracy on-line jest możliwość nauki we własnym tempie, w dogodnej porze i miejscu,
• szkolenia, np. dotyczące obsługi tablicy interaktywnej, zastosowania TIK, umiejętności matematycznych, z zakresu obowiązujących przepisów prawa oświatowego,
• seminaria, warsztaty, np. uczące współpracy i rozwiązywania konfliktów.

Na każdy rok szkolny dyrektor określa potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli…

Dotyczy to każdego roku szkolnego. Formalnie może to być dokument, np. wewnątrzszkolny plan doskonalenia nauczycieli. Przepisy nie wskazują, w jakiej formie te potrzeby mają być opracowane. Ważne, żeby przy konstruowaniu tych potrzeb uwzględnić:

• wyniki ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej oraz wynikające z nich wnioski,
• wyniki sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie i egzaminu maturalnego,
• zadania związane z realizacją podstawy programowej,
• wymagania wobec szkół i placówek,
• wnioski nauczycieli o dofinansowanie form doskonalenia zawodowego.

Od roku szkolnego 2016/2017 dyrektor nie musi już tworzyć wieloletniego planu doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Przykład

Nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze na czas nieokreślony zwrócił się do dyrektora z prośbą o skierowanie na studia podyplomowe i ich sfinansowanie. Dyrektor nie uwzględnił wniosku, mimo że plan dofinansowania ustalony w mieście przewiduje dofinansowanie kształcenia na kierunku, który wybrał nauczyciel. Dyrektor nie ma obowiązku wystawić skierowania do dalszego kształcenia nauczyciela na studiach na wniosek nauczyciela. Może taki wniosek uwzględnić, jeżeli to wynika z potrzeb szkoły, albo odmówić jego uwzględnienia.

…oraz składa wniosek z zapotrzebowaniem do organu prowadzącego

Dyrektorzy, do 30 listopada danego roku, są zobligowani do składania do organu prowadzącego wniosku o dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli w następnym roku budżetowym, czyli począwszy od 1 stycznia. Przygotowanie wniosku to zadanie wymagające dokładnej analizy sytuacji szkolnej. Najlepiej zrobić to na początku roku szkolnego, gdy znane są już wyniki egzaminów zewnętrznych oraz wnioski z ewaluacji wewnętrznej oraz wyniki nadzoru pedagogicznego. Wówczas można łatwo stwierdzić, jaka sfera działalności szkoły wymaga poprawy. Dyrektor może również wyznaczyć nauczycielom termin na przekazywanie propozycji form doskonalenia, również indywidualnych (np. kursy on-linie, studia podyplomowe). Wniosek składany przez dyrektora nie ma wzoru obowiązującego we wszystkich szkołach. Należy sprawdzić, czy stanowi on załącznik do uchwały lub zarządzenia organu prowadzącego w zakresie doskonalenia zawodowego.

Organ prowadzący opracowuje plan dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli

Plan dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli – a więc określenie specjalności i form kształcenia, na które jest przyznawane to dofinansowanie – może zostać określony z początkiem roku kalendarzowego. Plan dotyczy roku budżetowego, czyli okresu od 1 stycznia do 31 grudnia. Przepisy nie określają terminu jego ustalenia. Istotne jest, aby został on podpisany przed przyznaniem dofinansowania. Przy tworzeniu planu organ bierze pod uwagę:

• wnioski dyrektorów szkół i placówek,
• wyniki sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie i egzaminu maturalnego,
• wyniki ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej oraz wynikające z nich wnioski,
• podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, ustalone przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Nie ma obowiązku sporządzania sprawozdań z zakończonego doskonalenia

Jednak niektóre organy prowadzące nadal wymagają ich sporządzania. Dotychczas był taki obowiązek do 31 marca po każdym roku budżetowym. Często wzory takich sprawozdań stanowią załączniki do zarządzeń wydawanych przez organy prowadzące. Zwykle są proponowane w formie tabel.

Nauczyciel, który podejmuje doskonalenie zawodowe, może ubiegać się u dyrektora o pokrycie kosztów tego doskonalenia

Organy prowadzące szkoły są zobligowane do wyodrębnienia w swych budżetach środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli (1% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia nauczycieli). Środki na ten cel są wyodrębniane także w budżetach wojewodów oraz w budżecie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

Zasady dokonywania podziału tych środków określa rozporządzenie z 29 marca 2002 r. w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków. Rozporządzenie to zostało znowelizowane i nowe przepisy obowiązują od 1 stycznia 2016 r.

Ze środków na doskonalenie zawodowe nauczycieli dofinansowuje się:

1) organizację i prowadzenie doradztwa metodycznego dla nauczycieli,

2) organizację i prowadzenie:

a) wspomagania szkół i placówek,

b) sieci współpracy i samokształcenia dla nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze,

3) organizację i prowadzenie szkoleń, warsztatów metodycznych i przedmiotowych, seminariów, konferencji szkoleniowych oraz innych form doskonalenia zawodowego dla nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze (tutaj mieszczą się szkolenia rad pedagogicznych),

4) przygotowanie materiałów szkoleniowych i informacyjnych.

W ramach dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli (pkt 3) mogą być pokryte w części lub w całości:

1) koszty obniżenia wymiaru godzin zajęć lub dodatkowych umów o pracę, dodatków funkcyjnych oraz podróży służbowych, w tym koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia, doradców metodycznych,

2) koszty podróży służbowych, w tym koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia, nauczycieli i specjalistów organizujących i prowadzących daną formę doskonalenia zawodowego nauczycieli,

3) koszty wynagrodzenia nauczycieli i specjalistów prowadzących daną formę doskonalenia zawodowego nauczycieli, z wyjątkiem nauczycieli i specjalistów zatrudnionych w publicznej placówce doskonalenia nauczycieli, publicznej bibliotece pedagogicznej lub publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, która je organizuje,

4) koszty druku i dystrybucji materiałów szkoleniowych i informacyjnych.

Jeżeli podjęcie przez nauczyciela kształcenia następuje na podstawie skierowania dyrektora, jest on zobligowany do ponoszenia kosztów związanych z tym doskonaleniem. Dofinansowuje się w części lub w całości:

• opłaty za kursy kwalifikacyjne i doskonalące, seminaria oraz inne formy doskonalenia zawodowego dla nauczycieli skierowanych przez dyrektora,
• koszty przejazdów oraz zakwaterowania i wyżywienia nauczycieli, którzy na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, a w szczególności uzupełniają lub podnoszą kwalifikacje.

Oprócz omówionych wyżej form wsparcia nauczycieli dokształcających się jest możliwe także partycypowanie szkoły w kosztach kształcenia (w części lub całości) związanych z opłatami pobieranymi przez szkołę wyższą (np. opłaty za studia uzupełniające, podyplomowe).

Przykład

Nauczyciel podjął się dalszego kształcenia na studiach wyższych. Studia te są płatne i dlatego też wystąpił o ich sfinansowanie. Dyrektor przyznał jednak tylko 50% zwrotu kosztu, tłumacząc się limitami ustalonymi przez organ prowadzący. Takie postępowanie jest prawidłowe, ponieważ przepisy nie przewidują obligatoryjnego dofinansowania studiów, na jakie decydują się w ramach dokształcania nauczyciele. Wsparcie ma charakter fakultatywny i to organ prowadzący w porozumieniu z dyrektorami szkół i placówek, ustala corocznie maksymalną kwotę dofinansowania opłat oraz specjalności i formy kształcenia, na które dofinansowanie jest przyznawane. W konsekwencji więc wsparcie może dotyczyć także części kosztów kształcenia.

Nie każde doskonalenie nauczyciela może być dofinansowane

Wsparcia może nie otrzymać nauczyciel, który:

• złożył wniosek o dofinansowanie zbyt późno, gdy środki finansowe zostaną rozdysponowane,
• zadeklarował dokształcanie, które nie jest przydatne w szkole, gdzie jest zatrudniony, i nie może ono zostać wykorzystane w danej placówce. 

Doprecyzowanie tych zasad znajduje się w regulaminach dofinansowania doskonalenia zawodowego nauczycieli, którymi posługują się organy prowadzące szkoły. W wielu regulaminach znajdują się warunki, jakie musi spełniać nauczyciel, aby móc ubiegać się o dofinansowanie doskonalenia zawodowego.

Żądanie przedstawienia dowodu wpłaty uchroni szkołę przed wypłatą nienależnego dofinansowania

Środki mogą być przekazane nauczycielowi tylko pod warunkiem udokumentowania poniesionych kosztów. Może to być informacja o wysokości opłat pobieranych za kształcenie na danym kierunku, udziału w szkoleniu, kursie.

Przykład

Nauczyciel kształci się na studiach wyższych i zwrócił się do dyrektora o przyznanie dofinansowania, przedkładając informację z uczelni o wysokości opłat pobieranych za kształcenie na tym kierunku. Dyrektor przyznał dofinansowanie, jednak przekazanie środków nauczycielowi uzależnił od przedstawienia dowodów wpłaty. Postąpił w tym wypadku słusznie. To, że na danej uczelni dla określonego kierunku ustalono opłatę w pewnej podanej wysokości, nie oznacza, że nauczyciel faktycznie ponosi koszty w tej wysokości, gdyż może korzystać ze zwolnień czy ulg.

Ostatecznie to do dyrektora należy ocena, czy dane studia, szkolenia, kurs lub studia podyplomowe, o które wnioskuje nauczyciel, powinny zostać ujęte w potrzebach danej szkoły i czy wniosek danego nauczyciela o dofinansowanie zasługuje na uwzględnienie w ramach posiadanych czy przewidzianych na ten cel środków.

Podstawa prawna:

• art. 7 ust. 2 pkt 4, art. 12 ust. 3, art. 42 ust. 2 pkt 3, art. 70a Ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1379),
• § 2–7 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 29 marca 2002 r. w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków (Dz.U. z 2002 r. nr 46, poz. 430 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 10 listopada 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków (Dz.U. z 2015 r. poz. 1973).

Dariusz Skrzyński – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego