Opieka nad dziećmi i młodzieżą szkolną niesie za sobą nie tylko odpowiedzialność za kształtowanie postaw i charakteru, ale również profilaktykę incydentów niepożądanych, takich jak wypadki, oraz umiejętność właściwego reagowania, organizacji i udzielania pierwszej pomocy.

Zdarzenia, zwłaszcza mające miejsce w dużych skupiskach ludzi, stawiają przed osobą koordynującą działania ratownicze wiele wyzwań. Przede wszystkim należy w taki sposób zabezpieczyć czynnik powodujący obrażenia, aby nikomu już nie zagrażał. Przykładem takiej sytuacji jest porażenie prądem. Nierozwaga i krótkowzroczność rozemocjonowanego tłumu mogą doprowadzić do porażenia większej liczby osób, a co za tym idzie, diametralnie ograniczyć możliwość udzielenia pomocy wszystkim poszkodowanym. Jeżeli źródło zagrożenia można wyeliminować, należy poświęcić temu baczną uwagę, a gdy nie jest to możliwe (duży pożar, wyciek niebezpiecznych substancji), należy tak koordynować akcją ewakuacyjną, aby nie przebiegała bezpośrednio przez zagrożoną strefę oraz aby nie utrudniała ucieczki osobom nadal pozostającym w niebezpieczeństwie. Osób będących w strefach do ewakuacji nie należy oszukiwać co do zdarzenia, które ma miejsce. Późniejsze wyjście na jaw prawdy może doprowadzić do ograniczenia zaufania wobec koordynatora, a to do chaosu i paniki. Nie należy lekceważyć tych zjawisk, gdyż mimo doskonale zorganizowanej akcji są najczęstszymi przyczynami występowania ofiar.

Zjawiska incydentalne, niestwarzające bezpośredniego zagrożenia dla większej grupy osób, stawiają przed nauczycielem kolejne wyzwanie – ciekawość. Niespotykane na danym gruncie zjawisko przyciągnie zainteresowanie ze strony świadków i gapiów. Koordynator udzielania pierwszej pomocy powinien działać tak, aby ograniczyć osobom postronnym dostęp do miejsca zdarzenia. Obecność świadków wpływa na psychikę poszkodowanego i może utrudnić ratownikowi nawiązanie kontaktu z poszkodowanym. Najlepszym rozwiązaniem jest przeniesienie się z poszkodowanym do miejsca, gdzie będzie tylko z nauczycielem udzielającym mu pomocy (o ile stan poszkodowanego pozwala na przeniesienie), na przykład do pustej sali lekcyjnej, gabinetu higienistki, lub poproszenie, aby wszystkie osoby niebiorące udziału w udzielaniu pierwszej pomocy oddaliły się, na przykład na inne piętro szkoły, do innego korytarza lub do sal lekcyjnych. Należy pamiętać, że również obecność nauczycieli oddziałuje na poszkodowanego i ratownika, zatem tylko osoby udzielające mu pomocy powinny pozostać z poszkodowanym.

Nauczycielu! Pamiętaj, nie tylko dorośli mogą udzielać pierwszej pomocy. Jeżeli w miejscu zdarzenia nie ma innego pedagoga, poproś o pomoc uczniów. Wybierz dobrze ci znaną, sumienną osobę. Poproś, aby poinformowała o zdarzeniu szkolną higienistkę, innego nauczyciela lub wezwała pogotowie ratunkowe. W trakcie zaistnienia takiego zdarzenia doświadczenie i wiedza ucznia mogą być również pomocne.

Nadrzędnym elementem w udzielaniu pomocy poszkodowanemu jest określenie jego stanu przytomności, charakteru oddechu i efektywności krążenia krwi. Poszczególne elementy należy sprawdzać w następujący sposób:

Przytomność – o ile poszkodowany nie daje oznak przytomności, nie nawiązuje kontaktu – delikatne potrząsanie za ramię z jednoczesną próbą nawiązania kontaktu słownego, na przykład Otwórz oczy! Powiedź, co się stało!

Oddech – jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny lub zgłasza problemy z oddychaniem – pomiar oddechu przez 10 sekund z jednoczesną oceną unoszenia się klatki piersiowej w czasie wdechu i próby usłyszenia oddechu poszkodowanego. Uwaga! Poszkodowanemu nieprzytomnemu zawsze należy odchylić głowę do tyłu przed sprawdzeniem oddechu i utrzymywać w tej pozycji, jeżeli nie uda się ułożyć go tak, że samoistnie utrzyma drożność dróg oddechowych.

Oznaki krążenia – należy weryfikować u osób, u których nie ma oznak oddechu, z reguły jednocześnie w trakcie sprawdzania oddechu. Oznaki krążenia to zaróżowiona skóra, oddech, ruch – świadomy lub mimowolny, taki jak ruch gałek ocznych, przełykanie, tzw. gęsia skórka.

Jeżeli którykolwiek z elementów jest nieprawidłowy lub wywołuje wątpliwości osoby udzielającej pierwszej pomocy, należy niezwłocznie powiadomić pogotowie ratunkowe. Poszkodowanych nieprzytomnych i oddychających należy ułożyć w pozycji na boku z odchyloną do tyłu głową. Pozycja ta zapewni samoistne, ciągłe udrażnianie dróg oddechowych. W przypadku poszkodowanych bez oznak krążenia należy, niezwłocznie po wezwaniu zespołu ratownictwa medycznego, przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej – wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej z częstotliwością 100 uciśnięć na minutę, następnie dwa wdechy. Powyższe czynności należy powtarzać do czasu przyjazdu pogotowia lub do momentu, w którym poszkodowany odzyska oznaki krążenia i oddech.

Gdy poszkodowany jest przytomny, należy postępować z nim objawowo.

Jeżeli poszkodowany upadł z wysokości, uderzył się w okolice kręgosłupa bądź głowy, został potrącony przez samochód czy źle wykonał ćwiczenie gimnastyczne prowadzące do urazu, należy starać się pozostawić go w pozycji, w której się znajduje i niezwłocznie zgłosić to do centrum powiadamiania ratunkowego pod numer 112 lub 999. Takie zdarzenia niosą za sobą ryzyko urazu kręgosłupa, który wykluczyć mogą tylko specjalistyczne badania.

Urazy układu kostnego – skręcenia stawów, złamania kości, zwichnięcia należy niezwłocznie unieruchamiać. Często tylko specjalistyczne badania mogą wykluczyć lub potwierdzić wystąpienie złamania bądź skręcenia, unieruchomienie natomiast przynosi ulgę w bólu, który obok zasinienia, zaburzeń ruchomości i obrzęku jest głównym objawem urazów kostno-stawowych. Unieruchomienie powinno dotyczyć nie tylko miejsca urazu, ale też jego okolic, tak aby poszkodowany nawet mimowolnie nie mógł poruszać uszkodzoną częścią ciała. O ile jest taka możliwość, a uraz dotyczy izolowanej części ciała, poszkodowany powinien udać się samodzielnie lub pod opieką osoby dorosłej do najbliższego szpitala lub ambulatorium chirurgicznego. W przypadku urazu dwóch lub więcej okolic ciała, na przykład dwóch rąk, lub w przypadku braku możliwości przetransportowania chorego, na przykład gdy uraz dotyczy kończyn dolnych, należy wezwać zespół ratownictwa medycznego.

Rany i krwawienia, do których dochodzi, gdy zostaje przerwana ciągłość skóry, należy opatrywać adekwatnie do miejsca zranienia. Jeżeli nie są dostępne materiały opatrunkowe, do zabezpieczenia rany należy wykorzystać najczystsze dostępne w danych warunkach środki.

Rozległe obrażenia – duże rany, rany kilku okolic ciała, duże wycieki krwi, to stany zagrożenia życia. Należy niezwłocznie poinformować o nich centrum powiadamiania ratunkowego. Natomiast drobne skaleczenia może obejrzeć lekarz pierwszego kontaktu. Jeżeli istnieje problem z zakwalifikowaniem urazu do powyższych grup, należy uznać, że jest to sytuacja, w której należy wezwać zespół ratownictwa medycznego.

W przypadku urazów termicznych, oparzeń czy odmrożeń przed wykonaniem opatrunku należy uszkodzone miejsca odpowiednio schłodzić lub ogrzać. Czas wykonywania tych czynności to 20–30 minut. Jeżeli uraz termiczny nie jest większy od dłoni poszkodowanego, a poza zaczerwienieniem i bólem nie ma innych objawów oparzenia, wystarczy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. Poszkodowany z urazami większymi (oparzenie lub odmrożenie większe od dłoni poszkodowanego) lub występującymi w okolicy głowy, klatki piersiowej i krocza musi bezwzględnie udać się do szpitala lub należy wezwać do niego zespół ratownictwa medycznego.

Dzieci i młodzież mają młode i silne organizmy. Jeżeli pomoc w postaci zniwelowania źródła ciepła/zimna i ochładzania/ocieplania będzie odpowiednia, po urazie nie zostanie ślad.

Omdlenia, ataki padaczki, cukrzyca to schorzenia nierzadko występujące wśród dzieci i młodzieży. Młodzi ludzie często mają świadomość istniejących chorób i potrafią sobie z nimi radzić. Jednakże jeżeli ma miejsce omdlenie, atak cukrzycy lub objawy w postaci osłabienia, bladości, spowolnienia ruchów, otępienia u osób, które nie prezentowały wcześniej podobnych zachowań, może to świadczyć o dekompensacji danego zjawiska. Niezbędna w tej sytuacji jest pomoc lekarza lub ratownika medycznego.

Należy pamiętać, że poszkodowanym nieprzytomnym nie wolno wkładać niczego do ust. Osoby, która ma atak padaczki, nie wolno przytrzymywać. Taka osoba w czasie ataku jest nieprzytomna. Aby udzielić jej pomocy, należy delikatnie przytrzymywać jej głowę, by nie uderzała o podłoże lub o znajdujące się obok przedmioty, ale zarazem nie wolno krępować jej ruchów, gdyż może to doprowadzić do urazu kręgosłupa!

O wszelkich nagłych zachorowaniach ucznia, pourazowych zmianach zachowania, nietypowych dolegliwościach, nagłej senności czy nadmiernym pobudzeniu należy poinformować jego rodziców oraz centrum powiadamiania ratunkowego.

Koordynacja wypadku kończy się, gdy poszkodowany trafia w ręce pogotowia ratunkowego, rodziców lub higienistki. Nie wolno bagatelizować nawet najmniejszych objawów i w miarę możliwości zadbać o komfort poszkodowanego i poczucie bezpieczeństwa. Ustalenie, kto zawinił oraz wyciąganie konsekwencji należy pozostawić na późniejszy okres. Poszkodowany powinien mieć świadomość czystych intencji i zrozumienia w trudnej dla niego chwili.

Okazywanie przez nauczyciela chęci niesienia pomocy przedmedycznej i współczucia poszkodowanym buduje w dzieciach i młodzieży postawę gotowości do niesienia pomocy i wrażliwości na krzywdę drugiego człowieka.

Łukasz Wrycz-Rekowski