PYTANIE

W publicznym gimnazjum istnieje praktyka uczniowskich dyżurów. W każdym tygodniu pełni go inna klasa.

Troje uczniów przez cały dzień jest oddelegowanych do pełnienia dyżuru stolikowego. Każdego dnia mają to być inne osoby spełniające kryteria wyznaczone w regulaminie pełnienia dyżurów, m.in. następnego dnia mają być przygotowane do lekcji. Oprócz tego inni uczniowie pełnią dyżur w szkolnych szatniach – przyjmują i wydają wierzchnie okrycia. Osoby te są wypuszczane kilka minut przed końcem każdej lekcji i przychodzą też kilka minut po dzwonku. Dzieci są odpowiedzialne za cudzą własność, powierzoną im na czas lekcji. Pomimo apeli o niepozostawianie żadnych rzeczy wartościowych w szatniach, zdarzają się kradzieże, zniszczenia kurtek. Uczniowie nie są w stanie sprostać temu zadaniu. Czy opisana sytuacja jest zgodna z prawem oświatowym? Czy można powierzać tego typu obowiązki osobom niepełnoletnim? Czy nie ma tu miejsca naruszenia praw dziecka bądź ucznia?

ODPOWIEDŹ

Obowiązkiem każdej szkoły jest zapewnienie bezpieczeństwa znajdujących się w niej uczniów. Dyżury uczniowskie na korytarzu, a tym bardziej w szkolnych szatniach mogą być uznane za niezgodne z prawem, w szczególności z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (DzU z 2003 r. nr 6, poz. 69). Chodzi w tym przypadku o niezapewnienie bezpieczeństwa uczniom podczas takich dyżurów (niedopuszczalne jest spędzanie przez uczniów przerw i zajęć bez nadzoru nauczycieli), pozbawianie uczniów zajęć, nakładanie na uczniów obowiązków przewidzianych dla pracowników obsługi – woźnej, portiera lub dozorcy.

Za nadzór nad uczniami i zapewnieniem im bezpieczeństwa podczas lekcji, przerw między lekcjami i zajęć pozalekcyjnych odpowiedzialni są nauczyciele. Potwierdza to orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 stycznia 1974 r. (II CR 643/73; OSP 1974/10/202), z którego wynika, że obowiązkiem administracji szkolnej i nauczycieli jest opieka i nadzór zapewniający bezpieczeństwo powierzonych im uczniów na terenie szkoły. Obowiązek ten występuje wtedy, gdy uczniowie danej szkoły pozostają pod kierunkiem nauczycieli lub pracowników administracji szkolnej w czasie lekcji, przerw pomiędzy zajęciami i innych zajęć organizowanych przez szkołę.

Należy również pamiętać, że odpowiedzialność materialna uczniów jest ograniczona. Prawo cywilne w stosunku do uczniów posługuje się pojęciem małoletniego, czyli osoby, która nie ukończyła lat 18. Inaczej kształtuje się odpowiedzialność małoletniego, który nie ukończył lat 13, a inaczej w wieku od 13 do 18 roku życia. Małoletni, który nie ukończył lat 13 nie posiada zdolności do czynności prawnych oraz nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę (nie można mu przypisać winy). Związane jest to z tym, iż osoby takie ze względu na swój stopień rozwoju psychofizycznego nie są w stanie właściwie kierować swym postępowaniem, czy też ocenić skutki swoich czynów. Odpowiedzialność ta jest przeniesiona na osobę sprawującą opiekę nad nim (rodziców, prawnych opiekunów, nauczycieli, instruktorów). Ich odpowiedzialność wynika ze sprawowanego nadzoru. Nadzorujący może uwolnić się od odpowiedzialności, gdy udowodni, że nadzór był sprawowany należycie. Zatem trudno w tej sytuacji przypisać odpowiedzialność za kradzież uczniom sprawującym dyżur w szatni.

Małoletni, który ukończył lat 13, a nie ukończył 18 roku życia, z uwagi na ograniczoną zdolność do czynności prawnych może, ale nie musi odpowiadać za wyrządzoną szkodę na zasadzie winy. O tym decyduje każdorazowo ocena sądu, czy z uwagi na wiek osiągnął on dostateczną dojrzałość, by w pełni przypisać mu winę.

Dariusz Skrzyński – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego, prawa pracy i prawa autorskiego.