PYTANIE

Nauczyciel pracuje 23 godzin tygodniowo – 18 godzin to pensum, a 5 to godziny ponadwymiarowe.

. Czy za dzień 1.09.2009 r. należy wypłacić nauczycielowi godziny ponadwymiarowe, skoro przebywał w szkole 2 godziny w związku z uroczystością rozpoczęcia roku szkolnego? Jak wypłacić wynagrodzenie za ostatni dzień roku szkolnego, rekolekcje, egzamin gimnazjalny?

ODPOWIEDŹ

Karta Nauczyciela nie określa, czy i w jakich przypadkach przysługuje nauczycielowi wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Przepisy wykonawcze zawierają stosowne uregulowania w odniesieniu do szkół resortowych podległych ministrom. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2009 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (DzU z 2009 r. nr 60, poz. 494) w § 6 ust. 4 stanowi, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przydzielone w planie organizacyjnym nie przysługują za dni, w których nauczyciel nie realizuje zajęć z powodu przerw przewidzianych przepisami o organizacji roku szkolnego, rozpoczynania lub kończenia zajęć w środku tygodnia oraz za dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Ust. 5 określa sposób ustalenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe w tygodniach, w których przypadają dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciela lub dni ustawowo wolne od pracy oraz w tygodniach, w których zajęcia rozpoczynają się lub kończą w środku tygodnia. W takich przypadkach za podstawę ustalenia liczby godzin ponadwymiarowych przyjmuje się tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć określony w art. 32 ust 3 lub ustalony na podstawie art. 42 ust. 7 Karty Nauczyciela pomniejszony o 1/5 tego wymiaru (lub 1/4, gdy dla nauczyciela ustalono czterodniowy tydzień pracy) za każdy dzień usprawiedliwionej nieobecności w pracy lub dzień ustawowo wolny od pracy. Liczba godzin ponadwymiarowych, za które przysługuje wynagrodzenie w takim tygodniu, nie może być jednak większa niż liczba godzin przydzielonych w planie organizacyjnym.

Brak analogicznych przepisów w odniesieniu do szkół samorządowych. Tu zastosowanie ma regulamin uchwalony przez organ prowadzący szkołę, będący jednostką samorządu terytorialnego. Umocowanie do uchwalenia regulaminu znajdujemy w art. 30 ust. 6 pkt 2 Karty Nauczyciela. Jednakże upoważnienie dotyczy tylko określenia szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Nie uprawnia do określania warunków przyznawania tego wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Mimo to organy prowadzące niejednokrotnie regulowały tę kwestię, co dawało wojewodom podstawę do uchylania postanowień w tym zakresie w trybie rozstrzygnięcia nadzorczego, jako wykraczające poza upoważnienie ustawowe i tym samym nielegalne (np. rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody wielkopolskiego z dnia 4 marca 2009 r., NK.I-6.0911-65/09). Takie stanowisko podtrzymują sądy administracyjne (patrz: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 25 czerwca 2007 r., IV SA/Gl 400/07; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 marca 2008 r., I OSK 1873/07).

W związku z powyższym słusznym rozwiązaniem w odniesieniu do szkół samorządowych jest posiłkowanie się orzecznictwem Sądu Najwyższego. Na uwagę zasługują dwie uchwały, które znajdują zastosowanie do sytuacji określonych w pytaniu. I tak, w uchwale z dnia 6 sierpnia 1987 r. (OSNC z 1989 r. nr 1, poz. 9) Sąd Najwyższy orzekł, że nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe, jeśli niezrealizowanie nastąpiło z przyczyn leżących po stronie szkoły. Na przykład z powodu Dnia Edukacji Narodowej, rekolekcji czy też akademii na rozpoczęcie lub zakończenie roku szkolnego. Z kolei w uchwale z dnia 29 marca 1989 r. (OSNC nr 7-8, poz. 109), która jest wiążąca dla sądów, Sąd Najwyższy stwierdził, że nie należy się wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przypadające w okresach przerw pracy w szkole, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczno-wychowawcze. Przerwy te wynikają z organizacji roku szkolnego. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 5 czerwca 2003 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie organizacji roku szkolnego (DzU z 2003 r., nr 104, poz. 965) w § 6 wprowadza ust. 3, który stanowi, że dni, w których odbywa się egzamin gimnazjalny, są w gimnazjum dniami wolnymi od zajęć dydaktyczno-wychowawczych. A więc za godziny ponadwymiarowe przypadające w tych dniach wynagrodzenie nie przysługuje. Warto zauważyć, że wymienione uchwały znajdują potwierdzenie w cytowanym wyżej § 6 ust. 4 rozporządzenia dotyczącego szkół prowadzonych przez organy administracji rządowej.

Odmienny pogląd odnośnie prawa do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przypadające w dniach wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych z powodu: sprawdzianu w szóstej klasie, egzaminu gimnazjalnego, maturalnego i zawodowego wyraziło Ministerstwo Edukacji Narodowej w piśmie z 10 czerwca 2009 r. w odpowiedzi na interpelację poselską (SPS – 023 – 9686/09). Ministerstwo uznało, że jeżeli w arkuszu organizacyjnym szkoły przewidziano godziny ponadwymiarowe w tych dniach, to z całą pewnością należy nauczycielowi wypłacić wynagrodzenie za te godziny.

Nie da się ukryć, że z punktu widzenia nauczyciela, jest to interpretacja korzystniejsza od wcześniej przedstawionej. Należy jednak pamiętać, że interpretacja ministerialna w tej sprawie nie jest wiążąca.

W tym samym piśmie ministerstwo uznało, podobnie jak w uchwale SN, że wynagrodzenie nauczycieli za Dzień Edukacji Narodowej, rekolekcje oraz za dni rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego winno być naliczane z uwzględnieniem godzin ponadwymiarowych.

Warto dodać, że kilka miesięcy wcześniej, 27 stycznia 2009 r., Departament Strategii Ministerstwa Edukacji Narodowej zajął zdecydowanie bardziej radykalne stanowisko w kwestii wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe (DS-WPZN-RD-400-66/09). Uznał bowiem, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje wyłącznie za godziny faktycznie zrealizowane. Należy jednak zaznaczyć, że stanowisko to nie jest wiążące. Poza tym budzi zastrzeżenia w kontekście art. 80 Kodeksu pracy, który w zdaniu drugim przewiduje, że za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, gdy przepisy prawa tak stanowią. Przepisem uprawniającym do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe jest § 14 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (DzU z 2001 r., nr 1, poz. 5), który w zdaniu drugim stanowi, że godziny ponadwymiarowe, przydzielone nauczycielowi w planie organizacyjnym szkoły i przypadające do realizacji w okresie urlopu szkoleniowego, traktuje się jak godziny faktycznie przepracowane.

Podsumowując, spośród wymienionych w pytaniu okoliczności niezrealizowania godzin ponadwymiarowych, ewentualnie za dni, w które odbywają się egzaminy gimnazjalne nie należy się wynagrodzenie za te godziny.

Aby obliczyć liczbę godzin ponadwymiarowych w tygodniu, w którym są egzaminy, najlepiej zastosować sposób opisany w cytowanym wcześniej § 6 ust. 5 Rozporządzenia MEN z dnia 3 kwietnia 2009 r., pamiętając, że dla pensum wynoszącego 18 godzin tygodniowo, pomniejszenie wynosi 3,6 godziny za każdy dzień (albo 4,5 godziny, gdy dla nauczyciela ustalono czterodniowy tydzień pracy), za który nie należy się wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe. Nauczycielowi, który ma przydzielone w planie organizacyjnym 23 godziny (18 + 5), pomniejszamy tygodniowy wymiar o 10,8 godziny (3 × 3,6) za 3 dni egzaminów. Obliczamy obowiązkowy wymiar: 18 – 10,8 = 7,2 godziny, który odejmujemy od liczby zrealizowanych godzin w pozostałe dni. Wynik to liczba godzin ponadwymiarowych, za które należy się wynagrodzenie w tygodniu z egzaminem, z zastrzeżeniem, że nie może być ona większa niż liczba godzin ponadwymiarowych przydzielonych w planie organizacyjnym.

Krystyna Więcławska-Stysz – prawnik, zajmuje się prawem pracy i prawem oświatowym