PYTANIE

Jakie znaczenie, a w rezultacie konsekwencje, niesie za sobą stwierdzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego?

Czy należy przez to rozumieć, że nauczycielom zatrudnionym przed 1 stycznia 1999 roku przysługuje wcześniejsza emerytura? „Osoby, które zatrudniały się w szczególnym charakterze lub szczególnych warunkach po 1 stycznia 1999 r., nie miały prawa oczekiwać, że odejdą na wcześniejszą emeryturę” – tak powiedział sędzia TK Wojciech Hermeliński.

ODPOWIEDŹ

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 16 marca 2010 r. (sygn. akt K 17/09), opublikowanym w Dzienniku Ustaw z 2010 r. nr 48, poz. 286, orzekł między innymi, że:

1) załącznik nr 2 do Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (DzU z 2008 r. nr 237, poz. 1656) w zakresie, w jakim pomija inne prace nauczycieli niż wymienione w pkt 21 tego załącznika, jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU z 1997 r. nr 78, poz. 483, z późn. zm.);

2) art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych w zakresie, w jakim przyznaje prawo do emerytury pomostowej wyłącznie pracownikom, którzy wykonywali prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r., jest zgodny:

a) z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz z zasadą ochrony praw nabytych wynikającymi z art. 2 Konstytucji RP,

b) z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym wszyscy są wobec prawa równi oraz wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi:

„Art. 4. Prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5–12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2)ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5–9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy”.

W komunikacie prasowym wydanym po rozprawie dotyczącej zasad przyznawania emerytur pomostowych, zamieszczonym na stronie internetowej Trybunału Konstytucyjnego, możemy przeczytać, że zarzut pominięcia w ustawie o emeryturach pomostowych pracy nauczycieli jest w gruncie rzeczy oczywiście bezzasadny. Choć rzeczywiście ustawa o emeryturach pomostowych nie traktuje pracy nauczycieli jako samoistnych przesłanek nabycia uprawnień do świadczenia, to jednak są one uwzględnione w tym akcie prawnym – jednak pod warunkiem współwystępowania z innymi czynnikami. Praca nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych została wymieniona w pkt 21 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych „Wykaz prac o szczególnym charakterze”. Zaznaczyć należy, że Trybunał Konstytucyjny wydając wyrok, wziął pod uwagę m.in. specjalistyczne ekspertyzy i opinie ekspertów Centralnego Instytutu Ochrony Pracy. Innymi słowy, prace nauczycieli inne niż wymienione w ustawie nie spełniają kryteriów prac o szczególnym charakterze, przyjętym w art. 3 ust. 3 ustawy o emeryturach pomostowych („Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy”).

Próbując natomiast zrozumieć wypowiedź sędziego Trybunału Konstytucyjnego, o której wspomina osoba zadająca pytanie, można przywołać także fragment komunikatu prasowego Trybunału Konstytucyjnego: „Każda osoba, która podejmowała pracę po rozpoczęciu reform emerytalnych, powinna mieć świadomość, że przechodzenie na emeryturę ma się odbywać co do zasady w podstawowym wieku emerytalnym (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn), a ustawodawca będzie zmierzał do stopniowego ograniczenia wszystkich wyjątków od tej zasady. Dlatego osoby, które podejmowały pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. i po tej dacie funkcjonowały w innym „otoczeniu prawnym”. Z tego punktu widzenia nie można ich uznać za podmioty podobne, które powinny być jednakowo traktowane”.

Reasumując, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 marca 2010 r. został wydany w wyniku zaskarżenia przez grupę posłów ustawy o emeryturach pomostowych, wobec czego, podobnie jak wypowiedź sędziego Trybunału, odnosi się on wyłącznie do zagadnień zawartych w tej ustawie i w zakresie przez nią regulowanym, natomiast nie zmienia zasad przechodzenia nauczycieli na emeryturę zawartych w art. 88 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674, z późn. zm.).

Tomasz Lewicki – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego i prawa pracy, pracownik oświaty w samorządzie terytorialnym, nauczyciel przedmiotów prawniczych w zaocznej szkole policealnej.