Zasady zakładania szkół niepublicznych reguluje rozdział 8 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z późniejszymi zmianami). Procedura powołania szkoły niepublicznej o uprawnieniach placówki publicznej jest dość złożona, więc przepisy prawne zawarte w podanym rozdziale odsyłają zainteresowanych zarówno do innych rozdziałów ustawy, jak i odrębnych aktów prawa oświatowego.

Podmiotami uprawnionymi do założenia szkoły niepublicznej
są zarówno osoby fizyczne,
jak i prawne (art. 82 ust. 1 ustawy o systemie oświaty), z wyjątkiem organów państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, które są uprawnione do zakładania i prowadzenia wyłącznie szkół i placówek publicznych.

Osobami prawnymi, którym przysługuje prawo do założenia placówki niepublicznej, mogą być, np.: fundacja, stowarzyszenie czy spółka (spółka akcyjna lub spółka z o.o.).

Osoby fizyczne i prawne mogą założyć szkołę niepubliczną
po uzyskaniu wpisu do ewidencji,
która
jest prowadzony przez jednostkę samorządu terytorialnego. W wypadku szkół artystycznych wpisy do ewidencji prowadzi minister do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Treść zgłoszenia do ewidencji przewiduje art. 82 ust. 2 Ustawy o systemie oświaty.
Powinno ono zawierać:

1. dane osoby zamierzającej prowadzić szkołę, jej siedzibę lub miejsce zamieszkania;

2. określenie typu i rodzaju szkoły oraz daty rozpoczęcia jej funkcjonowania;

3. podanie adresu szkoły oraz informację o warunkach lokalowych zapewniających możliwość prowadzenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych i realizację innych zadań statutowych, a w przypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – możliwość praktycznej nauki zawodu oraz bezpieczne i higieniczne warunki nauki i pracy;

4. statut szkoły;

5. dane dotyczące kwalifikacji dyrektora i pracowników pedagogicznych, przewidzianych do zatrudnienia w szkole; dyrektor placówki niepublicznej nie musi być wyłoniony w konkursie;

6. zobowiązanie do przestrzegania wymagań określonych w art. 7 ust. 3 ustawy, których spełnienie jest niezbędne do uzyskania uprawnień szkoły publicznej (w wypadku szkoły podstawowej oraz gimnazjum, a także w wypadku szkoły ponadgimnazjalnej ubiegającej się o nadanie uprawnień szkoły publicznej z dniem rozpoczęcia działalności).

Właściwy organ dokonuje wpisu do ewidencji w ciągu 30 dni od daty zgłoszenia oraz przesyła zgłaszającemu zaświadczenie o wpisie do ewidencji, którego kopię przekazuje kuratorowi oświaty i organowi podatkowemu. Wszelkie zmiany w zakresie danych wymaganych w zgłoszeniu powstałe po wpisie do ewidencji osoba prowadząca szkołę jest obowiązana zgłosić organowi ewidencyjnemu w ciągu 14 dni od ich zaistnienia.

Odmowa dokonania wpisu do ewidencji następuje wskutek decyzji administracyjnej, wydawanej przez organ ewidencyjny. Może być udzielona, jeżeli zgłoszenie nie zawiera wymaganych danych i, mimo wezwania, nie zostało uzupełnione w wyznaczonym terminie lub gdy statut zgłaszanej szkoły jest sprzeczny z obowiązującym prawem i, mimo wezwania, nie został zmieniony.

Warunkiem obligatoryjnym założenia szkoły niepublicznej na poziomie szkoły podstawowej oraz gimnazjum jest posiadanie uprawnień szkoły publicznej. Oznacza to, że szkoła niepubliczna może wydawać uczniom świadectwa i dyplomy państwowe. Uprawnienia szkoły publicznej nadaje organ jednostki samorządu terytorialnego prowadzący ewidencję na wniosek osoby prowadzącej, jeżeli przedstawi ona
pozytywną opinię kuratora oświaty, a w przypadku szkoły medycznej – także opinię ministra właściwego do spraw zdrowia, o spełnianiu wymagań określonych w Ustawie o systemie oświaty.

Szkoła niepubliczna może uzyskać uprawnienia szkoły publicznej,
jeśli spełni wymagania wymienione w art. 7 ust. 3 ustawy. Należy do nich:

1. realizowanie programów nauczania uwzględniających podstawy programowe wymienione w art. 7 ust. 1 pkt 4 lit. a Ustawy o systemie oświaty (programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, w wypadku liceum profilowanego również podstawę programową kształcenia w profilach kształcenia ogólnozawodowego, a w wypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe dodatkowo podstawę programową kształcenia w danym zawodzie);

2. realizowanie zajęć edukacyjnych w cyklu nie krótszym oraz w wymiarze nie mniejszym niż łączny wymiar obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu;

3. stosowanie zasad klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów, podanych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU, Nr 83, poz. 562);

4. prowadzenie dokumentacji przebiegu nauczania ustalonej dla szkół publicznych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (DzU, Nr 23, poz. 225 z późniejszymi zmianami);

5. w wypadku szkoły zawodowej kształcenie w zawodach określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, o którym mowa w art. 24 ust. 1; w wypadku liceum profilowanego kształcenie w profilach kształcenia ogólnozawodowego, o których mowa w art. 24 ust. 6 Ustawy o systemie oświaty;

6. zatrudnienie nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych (określonych w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, DzU, Nr 15, poz. 142, z późniejszymi zmianami), posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych (art. 7 ust. 3 pkt 6 Ustawy o systemie oświaty).

Minister Edukacji Narodowej może również nadać uprawnienia szkoły publicznej szkole niespełniającej powyższych warunków, jeżeli uzna ją za eksperymentalną (art. 86 Ustawy o systemie oświaty).

Należy pamiętać o tym, że zgodnie z art. 8 Ustawy o systemie oświaty szkoła podstawowa oraz gimnazjum muszą mieć uprawnienia szkoły publicznej, by mogły rozpocząć działalność.
Natomiast szkoła ponadgimnazjalna może funkcjonować bez uprawnień.

Nadanie szkole uprawnień szkoły publicznej możliwe jest w dwóch trybach:

1. zgodnie z art. 82 ust. 2a Ustawy o systemie oświaty z dniem rozpoczęcia działalności. Kurator oświaty wydaje wówczas opinię po dokonaniu analizy złożonego przez osobę uprawnioną wniosku wraz z załączonymi do niego dokumentami potwierdzającymi spełnianie przez szkołę kryteriów koniecznych dla nadania jej uprawnień szkoły publicznej z dniem rozpoczęcia działalności;

2. w wypadku szkół już funkcjonujących, ale nie posiadających uprawnień, opinia jest wydawana po przeprowadzeniu kontroli zgodnie z art. 85 ust. 3. W czasie kontroli sprawdza się, czy dana szkoła spełnia wymogi przewidziane w art. 7 ust. 3 Ustawy o systemie oświaty, konieczne do uzyskania uprawnień.

Jakie dokumenty należy złożyć w kuratorium oświaty, by uzyskać uprawnienia szkoły publicznej z dniem rozpoczęcia działalności?

Wymagana jest następująca dokumentacja:

1. Wniosek zawierający następujące dane:

a) dane osoby prowadzącej szkołę, jej miejsce zamieszkania lub adres siedziby; osoba prawna załącza aktualny wypis z krajowego rejestru sądowego;

b) nazwę szkoły (musi być identyczna z nazwą nadaną w statucie przez osobę prowadzącą);

c) typ szkoły (musi być określony zgodnie z Ustawą o systemie oświaty);

d) datę rozpoczęcia jej funkcjonowania;

e) określenie cyklu kształcenia;

f) miejsce prowadzenia szkoły (dokładny adres szkoły, nr telefonu, e-mail);

g) nazwy zawodów, w których będą kształceni słuchacze;

h) profile kształcenia ogólnozawodowego w wypadku liceum profilowanego;

i) zobowiązanie do przestrzegania wymagań określonych w art. 7 ust. 3 ustawy (czyli niezbędnych do uzyskania uprawnień szkoły publicznej).

2. Do wniosku należy dołączyć:

a) statut szkoły;

b) wewnątrzszkolny system klasyfikowania i promowania;

c) zestaw programów nauczania;

d) plan nauczania zawierający:

• 
  

  zestawienie obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych w danej klasie lub oddziale dla całego cyklu kształcenia wraz z przewidywaną na ich realizację liczbą godzin (w tygodniu – dla szkół młodzieżowych i stacjonarnych dla dorosłych oraz w cyklu – dla szkół zaocznych), zgodnie z wymogami określonymi w art. 7 ust. 3 pkt 2;

  
  


• 
  

  wykaz zajęć edukacyjnych, których programy nauczania przewidują kształcenie w zakresie rozszerzonym – dotyczy to szkół ponadgimnazjalnych (podstawa programowa zakłada w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum kształcenie w zakresie podstawowym, natomiast w liceum ogólnokształcącym dla wybranych przedmiotów dodatkowo kształcenie w zakresie rozszerzonym, zgodnie z załącznikiem nr 4
  Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU z 2002 r., Nr 51, poz. 458 z późniejszymi zmianami);

  
  


• 
  

  informację dotyczącą realizacji ścieżek edukacyjnych;

  
  


• 
  

  nazwę i symbol cyfrowy zawodu oraz numer programu nauczania (w wypadku szkoły kształcącej w zawodzie);

  
  

e) wykaz kadry pedagogicznej przewidzianej do zatrudnienia w szkole;

f) uwierzytelnione kserokopie dyplomów i świadectw potwierdzających uzyskanie przez nauczycieli kwalifikacji do nauczania wskazanych przedmiotów

g) opis warunków lokalowych oraz wyposażenia szkoły w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do realizacji programów nauczania, programów wychowawczych, przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów oraz wykonywania innych zadań statutowych;

h) umowę z właścicielem budynku o wynajem pomieszczeń przynajmniej na okres cyklu kształcenia w wypadku nieposiadania własnego lokalu (wymagane jest dołączenie kserokopii książki obiektu z wpisem o pozwolenie na użytkowanie obiektu do celów oświatowych).

Jeśli organ prowadzący szkołę, która nie posiada uprawnień szkoły publicznej, występuje o ich nadanie,
kurator oświaty przed wydaniem opinii przeprowadza kontrolę na wniosek tegoż organu.

Przebieg kontroli jest następujący:

Kuratorium oświaty wysyła do organu prowadzącego i dyrektora szkoły pismo, w którym informuje (może być również fax lub e-mail) o terminie i zakresie kontroli na co najmniej 3 dni przed jej rozpoczęciem.
W ramach kontroli wizytatorzy analizują dokumentację przebiegu nauczania, przeprowadzają rozmowy z dyrektorem szkoły, nauczycielami oraz dokonują przeglądu budynku i jego otoczenia. W trakcie wizytacji dyrektor ma obowiązek przebywać na terenie szkoły. Powinien on zapewnić wizytatorom pomieszczenie do pracy oraz udostępnić dokumentację przebiegu nauczania i umożliwić przegląd bazy dydaktycznej. Następnie kurator oświaty przesyła organowi prowadzącemu opinię o spełnieniu, bądź niespełnieniu koniecznych wymagań do uzyskania uprawnień szkoły publicznej. Jedynie uzyskanie przez szkołę opinii pozytywnej pozwala wpisać ją na listę ewidencyjną szkół posiadających uprawnienia.

Procedura uzyskiwania opinii kuratora oświaty jest zatem dosyć prosta. Jakie błędy najczęściej popełniają podmioty ubiegające się o nadanie uprawnień szkoły publicznej? Zdarza się, że wniosek lub dołączona do niego dokumentacja są niepełne lub niepoprawne. Należy też pamiętać o tym, by dokumenty były podpisane przez osoby do tego uprawnione. Jeśli uchybienia tego rodzaju wystąpią, kurator wzywa organ prowadzący do ich poprawienia lub uzupełnienia w wyznaczonym terminie.
Jeśli wady nie zostaną naprawione, opinia będzie negatywna. W konsekwencji szkoła podstawowa i gimnazjum nie będą mogły rozpocząć działalności, zaś istniejąca szkoła ponadgimnazjalna będzie funkcjonować bez prawa wydawania uczniom świadectw i dyplomów państwowych.

Należy też pamiętać o tym, by złożyć wniosek o opinię kuratora oświaty w terminie pozwalającym na wpisanie szkoły do ewidencji, tj. przed datą rozpoczęcia przez szkołę działalności z uwzględnieniem organizacji roku szkolnego (czyli przed 1 września). Kurator oświaty ma 30 dni na wystawienie opinii (art. 35. Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego
, DzU z 2000 r., Nr 98, poz. 1071) i 30 dni na wpisanie szkoły do ewidencji (art. 82 ust. 3 Ustawy o systemie oświaty). Należy jednak przyjąć, że może to zająć znacznie więcej czasu, jeśli uwzględnimy ewentualne odwołanie się od opinii/decyzji obu organów, dokonanie wszelkich czynności organizacyjno-informacyjnych oraz okres wakacji letnich etc.

Niedopełnienie terminów może, mimo uzyskania opinii pozytywnej, spowodować, że szkoła rozpocznie swoją działalność z początkiem następnego roku szkolnego, zaś istniejąca szkoła ponadgimnazjalna będzie funkcjonować, ale dopiero w kolejnym roku szkolnym zacznie figurować w ewidencji placówek z uprawnieniami szkół publicznych.

Podstawowym wewnątrzszkolnym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie szkoły niepublicznej jest statut szkoły, nadawany przez organ prowadzący.
Posiadanie statutu jest jednym z warunków obligatoryjnych podczas starania się o nadanie uprawnień szkoły publicznej.

Konieczne minimum zawartości statutu przedstawiono w art. 84 ust. 2 Ustawy o systemie oświaty. Powinien on obejmować:

1. nazwę szkoły, jej typ, cel oraz zadania;

2. imię i nazwisko osoby prowadzącej szkołę;

3. nazwy organów szkoły oraz zakres ich działalności;

4. opis organizacji szkoły;

5. prawa i obowiązki pracowników oraz uczniów szkoły, ze wskazaniem na sytuacje, w których osoba może zostać skreślony z listy uczniów;

6. sposób uzyskiwania środków finansowych na działalność szkoły;

7. zasady przyjmowania uczniów do szkoły.

Niekompletność statutu spowoduje wydanie negatywnej decyzji przez organ ewidencyjny.

Wymienieni we wniosku do kuratora oświaty nauczyciele, którzy mają prowadzić obowiązkowe i dodatkowe zajęcia edukacyjnych, muszą posiadać kwalifikacje zarówno formalne (tj. przygotowanie pedagogiczne), jak merytoryczne (tj. ukończone studia z zakresu wykładanego przedmiotu). Odrębne regulacje prawne dotyczą nauczycieli religii.

W uzasadnionych wypadkach zarówno w szkole publicznej, jak niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej może być zatrudniona osoba niebędąca nauczycielem (art. 7 ust. 1 lit. a Ustawy o systemie oświaty). Wymagana jest wówczas zgoda kuratora oświaty, a w wypadku szkoły artystycznej – ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z późniejszymi zmianami).

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (DzU z 2002 r., Nr 155, poz. 1288 z późniejszymi zmianami).

3. Porozumienie pomiędzy Polską Radą Ekumeniczną oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 4 lipca 2001 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej (DzU MEN, Nr 3 z 2001 r.).

4. Porozumienie pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski oraz Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii (DzU MEN, Nr 4 z 2000 r.).

5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (DzU, Nr 15, poz. 142, z późniejszymi zmianami).

6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (DzU, Nr 23, poz. 225 z późniejszymi zmianami).

7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU, Nr 83, poz.562).

8. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU z 2002 r., Nr 51, poz. 458 z późniejszymi zmianami).

Kazimierz Stankiewicz – Dyrektor Niepublicznej Szkoły Podstawowej nr 47 im. R. Schumana w Warszawie