Pytanie:

Czy organ prowadzący może ustalić Regulamin wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, który jest niekorzystny dla nauczycieli? Czy to zgodne z prawem? Konkretnie chodzi o to, że w sytuacji, gdy w tygodniu przypada jeden dzień wolny np. 14 października to nauczyciel nie dostaje wynagrodzenia na godziny ponadwymiarowe za cały tydzień.

Odpowiedź:

W przypadku dni wolnych od zajęć (np. DEN) nauczyciele nie zachowują prawa do wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Generalnie zapisy o tym kiedy przysługuje lub nie wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe nie powinny się znaleźć w regulaminie wynagradzania. Jeżeli zapis regulaminu wynagradzania wskazuje, że gdy w tygodniu przypada jeden dzień wolny np. 14 października to nauczyciel nie dostaje wynagrodzenia na godziny ponadwymiarowe za cały tydzień,  rzeczywiście może być niekorzystne dla nauczycieli. W takim wypadku można zaskarżyć uchwałę ustalająca regulamin wynagradzania do sądu administracyjnego. Również określone zapisy regulaminu mogą stanowić podstawę do stwierdzenia ich nieważności przez organ nadzoru (wojewodę). W związku  jednak z brakiem informacji o jaki dokładnie zapis regulaminu chodzi, udzielenie jednoznacznej odpowiedzi jest niemożliwe.

Uzasadnienie:

Co do zasady wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe dotyczy godzin faktycznie zrealizowanych, natomiast zachowanie prawa do wynagrodzenia za godziny niezrealizowane powinno dotyczyć sytuacji wyjątkowych. Przyjmuje się, że nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe, tylko i wyłączenie wtedy, gdy był gotów do ich wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących szkoły (art. 81 § 1 Kodeksu pracy). W konsekwencji przesłanką istnienia prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy jest pozostawanie w gotowości do wykonywania pracy w szkole, przez co należy rozumieć:

• istnienie zamiaru wykonywania pracy,
• istnienie realnej możliwości jej wykonywania,
• uzewnętrznienie woli jej świadczenia,
• pozostawanie w dyspozycji pracodawcy przez cały czas niemożności wykonywania pracy – z reguły w szkole lub w innym miejscu wyznaczonym przez dyrektora.
• uzewnętrznienie woli jej świadczenia,
• pozostawanie w dyspozycji pracodawcy przez cały czas niemożności wykonywania pracy – z reguły w szkole lub w innym miejscu wyznaczonym przez dyrektora.

W dni wolne od zajęć nauczyciel nie pozostaje w gotowości do realizacji godzin ponadwymiarowych.

W świetle uchwały Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów (zasada prawna) z dnia 29 marca 1989 r. (uchwała SN z dnia 29 marca 1989 r. III PZP 53/88), zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych przypadających w dniach ustawowo wolnych od pracy oraz w dniach wolnych od pracy i w okresach przerw w pracy szkoły ustalonych w przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia za nie odbyte godziny ponadwymiarowe. Z treści uzasadnienia wynika, że nauczyciel może mieć przydzielone godziny ponadwymiarowe tylko w takich dniach, w których może być realizowany program nauczania, czy wychowania, czyli w dniach, w których przewidywane jest faktyczne prowadzenie zajęć w szkole. Tylko bowiem w takich warunkach powstaje po stronie szkoły obowiązek zorganizowania nauczycielowi zajęć w godzinach ponadwymiarowych, a po stronie nauczyciela gotowość do odbycia tych zajęć. Zdaniem SN, podstawowym warunkiem uznania za usprawiedliwione nie odbycie przez nauczyciela zajęć w godzinach ponadwymiarowych jest jego gotowość do odbycia tych zajęć. Nie nakłada się natomiast na nauczyciela obowiązku gotowości do wykonania zajęć w godzinach ponadwymiarowych w takich dniach, w których zgodnie z prawem zajęcia te nie odbywają się w szkole.

Zgodnie z zapisem art. 30 ust. 6 pkt 2 KN, organ prowadzący szkołę, będący jednostką samorządu terytorialnego, uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia, określa dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego w drodze regulaminu szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy. Z powołanego zapisu wynika, że organ prowadzący ustala jedynie "szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw". Nie jest zaś uprawniony do określania, kiedy to wynagrodzenie nie przysługuje. Stanowisko to jest poparte wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 3 lipca 2008 r. (wyrok WSA z dnia 3 lipca 2008 r. IV SA/Gl 198/08). Stosownie do powołanego wyroku, wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa należy ustalać w oparciu o KN i przepisy Kodeksu pracy, do których odsyła art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela. Ustalenie przez organ prowadzący, w jakich warunkach przysługuje bądź nie wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, nie można uznać za jednoznaczne z ustaleniem warunków obliczania czy wypłacania tego wynagrodzenia. Organ prowadzący szkołę nie posiada upoważniania do określania sposobu obliczenia wynagrodzenia za godziny nadliczbowe ponadwymiarowe w tygodniach, w których przypadają dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciela lub dni ustawowo wolne od pracy. Zatem wypłata wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe niezrealizowane nie powinna znaleźć się w regulaminie wynagradzania, wydawanym na podstawie art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela. W podobnym tonie wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie, który w swoim wyroku z dnia 24 czerwca 2008 r. (wyrok WSA z dnia 24 czerwca 2008 r. II SA/Ol 329/08), uznał iż niezasadny jest pogląd, że w ramach sformułowania: "warunki wypłacania", mieścić się powinno określenie przypadków zachowania bądź utraty prawa do godzin faktycznie niezrealizowanych.

Podstawa prawna:

• 35, art. 42 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 1762),
• 80, art. 81 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 1328 ze zm.),
• 101 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 559).