PYTANIE

Czy dyrektor szkoły samorządowej może zatrudnić swojego męża na podstawie umowy o pracę na stanowisku woźnego?

ODPOWIEDŹ

Tak,
dyrektor szkoły może zatrudnić swojego męża w szkole na stanowisku woźnego pod warunkiem, że nie będzie zachodził między nimi stosunek bezpośredniej podległości służbowej.

Szkoła, dla której organem prowadzącym jest jednostka samorządu terytorialnego należy do kręgu pracodawców wymienionych w sposób enumeratywny w art. 2 Ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (DzU z 2008 r., Nr 223, poz. 1458). W stosunku do pracowników samorządowych zatrudnionych w szkole oraz w stosunku do osób, które dopiero mają być zatrudnione w szkole na stanowiskach nienauczycielskich ma zastosowanie zakaz dotyczący zatrudniania małżonków, krewnych i powinowatych, o którym mowa w art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych:

Małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie mogą być zatrudnieni w jednostkach, o których mowa w art. 2, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek bezpośredniej podległości służbowej.

O statusie pracownika zatrudnionego na stanowisku woźnego, tak jak w wypadku innych pracowników samorządowych, rozstrzyga kryterium miejsca zatrudnienia – nie ulega wątpliwości, że woźny jest pracownikiem samorządowym. Art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych wymienia w sposób zamknięty sytuacje, w których dane osoby nie mogą być zatrudnione u pracodawców samorządowych, bez względu na rodzaj wykonywanej pracy przez bezpośrednio podległego pracownika.

Przedmiotem naszego zainteresowania jest stosunek małżeństwa. Ustawowy zakaz dotyczy całego okresu trwania małżeństwa oraz całego okresu zatrudnienia podległego pracownika – niedopuszczalne jest powstanie nawet przejściowego stanu bezpośredniej podległości służbowej pomiędzy małżonkami. Zwrócić w tym miejscu trzeba uwagę na to, że w omawianej sytuacji nie ma prawnych ograniczeń, aby u pracodawców samorządowych byli zatrudniani małżonkowie, którzy są po rozwodzie albo osoby, które żyją w konkubinacie. Należałoby jeszcze w tym miejscu spróbować wyjaśnić nieostre i pozbawione legalnej definicji pojęcie „bezpośredniej podległości służbowej”, które jest kluczowe dla rozstrzyganego problemu. Jej brak pozbawia przymiotu bezwzględności zakaz ustanowiony w art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych.
Przez bezpośrednią podległość służbową możemy rozumieć sytuację, w której dyrektor szkoły jest bezpośrednim przełożonym małżonka zatrudnionego na stanowisku woźnego. W dużej szkole można sobie wyobrazić, że nie wszyscy pracownicy znajdują się w stosunku bezpośredniej podległości służbowej wobec dyrektora szkoły. Innymi słowy, jeśli w strukturze organizacyjnej szkoły wyodrębnione zostały stanowiska przełożonych pośrednich szczebli (np. kierowników administracyjnych czy gospodarczych), co znajduje odzwierciedlenie w statucie szkoły (schemacie organizacyjnym) oraz w zakresach obowiązków pracowników, to nie będzie wówczas można mówić o istnieniu bezpośredniej podległości służbowej, a więc omawiany zakaz zatrudnienia nie będzie miał zastosowania.

Zgodnie z art. 3 ustawy o pracownikach samorządowych przepisów ustawy nie stosuje się do pracowników zatrudnionych w jednostkach wymienionych w art. 2, których status prawny określają odrębne przepisy. Przepis ten przesądza w sposób kategoryczny, że
ustawa ta nie ma zastosowania do nauczycieli (w tym nauczycieli będących dyrektorami szkół), których regulacje zawodowe zawarte są w Ustawie z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r., Nr 97, poz. 674 z późn. zm.) – zakaz zatrudnienia wynikający z art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych dotyczy wyłącznie pracowników niepedagogicznych (w tym woźnego). Pewne obiekcje co do zastosowania zakazu zatrudnienia będącego przedmiotem niniejszego rozważania pojawiają się w momencie, w którym zakres podmiotowy ustawy o pracownikach samorządowych nie obejmuje obojga małżonków. Prawdopodobnie właśnie taki stan faktyczny zawarty jest w przedstawionym pytaniu, bowiem dyrektor szkoły, który nie jest nauczycielem (menadżer) w polskich warunkach, pomimo prawnej dopuszczalności, stanowi ścisły margines. W mojej ocenie, pomimo pewnych wątpliwości związanych z faktem, że dyrektor szkoły (nauczyciel) jest wyłączony z zakresu podmiotowego ustawy o pracownikach samorządowych, ze względu na cel antykorupcyjny i przeciwdziałanie nepotyzmowi poprzez funkcjonowanie zakazu wynikającego z art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych,
przepis ten będzie miał zastosowanie również wtedy, gdy przynajmniej jeden z małżonków będzie pracownikiem samorządowym. Oznacza to jednocześnie, że nie ma normatywnych przeszkód, aby dyrektor szkoły (nauczyciel) zatrudniał w kierowanej przez siebie jednostce kogoś ze swojej rodziny na stanowisku nauczyciela, także wtedy, gdy powstałby między tymi osobami stosunek bezpośredniej podległości służbowej.

Tomasz Lewicki – prawnik, specjalista z zakresu prawa oświatowego i prawa pracy, pracownik oświaty w samorządzie terytorialnym, nauczyciel przedmiotów prawniczych w zaocznej szkole policealnej.