Zasadnicze różnice między szkołami publicznymi i niepublicznymi wynikają z regulacji prawnych zapisanych w Ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z późniejszymi zmianami).

W Polsce szkoły niepubliczne stanowią ok. 10% ogółu szkół (źródło: Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2006/2007. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2007).

Niepubliczna, prywatna, społeczna

Ustawa o systemie oświaty w art. 5 pkt 1 stanowi, iż
szkoła może mieć charakter publiczny albo niepubliczny. Potocznie najczęściej używa się zamiennie określeń „prywatna” i „społeczna”. Należy jednak zaznaczyć, że w Ustawie o systemie oświaty występuje jedynie pojęcie „szkoła niepubliczna”.

Finansowanie

Podstawowym kryterium, pozwalającym rozróżnić te dwa typy szkół, są kwestie związane z finansowaniem tych podmiotów. O ile
w szkole publicznej w zakresie ramowych planów nauczania nauka jest bezpłatna, o tyle szkoła niepubliczna czerpie środki na pokrycie swej działalności przede wszystkim z czesnego (często, w mniejszym stopniu, również z bezzwrotnego wpisowego). Szkoła niepubliczna nastawiona na zysk powszechnie nazywana jest „szkołą prywatną”, a placówka działająca na zasadach non profit – „szkołą społeczną”.

Niepubliczne szkoły podstawowe i gimnazja otrzymują ponadto dotacje z budżetu gminy. Niepubliczne szkoły podstawowe specjalne i gimnazja specjalne oraz szkoły ponadgimnazjalne o uprawnieniach szkół publicznych są dotowane z budżetu powiatu. Niepublicznym szkołom artystycznym o uprawnieniach szkół publicznych są przyznawane natomiast dotacje z budżetu państwa (art. 90 Ustawy).

Organy prowadzące

Artykuł 1 pkt 3 Ustawy o systemie oświaty wprowadza możliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez różne podmioty. W wypadku szkół publicznych organami prowadzącymi mogą być: jednostki samorządu terytorialnego, osoby fizyczne oraz państwo (np. minister właściwy ds. kultury dla szkół artystycznych).

Podmiotami uprawnionymi do założenia niepublicznej szkoły są osoby fizyczne lub prawne takie jak fundacje, stowarzyszenia, spółki (akcyjne lub z o.o.). Jeśli jest to spółka cywilna za podmioty uprawnione uważa się indywidualnie oznaczonych wspólników tej spółki.

Jednostkom samorządu terytorialnego oraz organom państwa nie przysługuje prawo zakładania i prowadzenia szkół niepublicznych.

Rekrutacja uczniów

Szkoły publiczne przeprowadzają rekrutację uczniów, kierując się zasadą powszechnej dostępności (art. 7 ust. 1 pkt 2 Ustawy o systemie oświaty). Na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum obowiązuje tzw. rejonizacja, co oznacza, że szkoła ma obowiązek przyjąć wszystkich uczniów z przydzielonego jej obwodu.

W szkole niepublicznej zasada powszechnej dostępności nie obowiązuje, gdyż zasady rekrutacji uczniów ustala sama szkoła (w wypadku szkoły niepublicznej o uprawnieniach publicznej muszą być one określone w statucie szkoły).

Uprawnienia szkoły publicznej

Na podstawie art. 7.3 Ustawy o systemie oświaty
szkoła niepubliczna może wydawać uczniom świadectwa i dyplomy państwowe, jeśli posiada uprawnienia szkoły publicznej, zgodnie z regulacjami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU, Nr 8, poz. 562).

Uprawnienia takie placówka niepubliczna nabywa, jeśli spełnia warunki przewidziane w art. 7 ust. 3 Ustawy:

1. Realizuje programy nauczania uwzględniające podstawę programową kształcenia ogólnego, w wypadku liceum profilowanego – również podstawę programową kształcenia w profilach kształcenia ogólnozawodowego, a w wypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – również podstawę programową kształcenia kształcenia w danym zawodzie.

2. Realizuje zajęcia edukacyjne w cyklu nie krótszym oraz w wymiarze nie niższym niż łączny wymiar obowiązkowych zajęć edukacyjnych określony w ramowym planie nauczania szkoły publicznej danego typu.

3. Realizuje ustalone przez ministra edukacji narodowej zasady oceniania, klasyfikowania i promowania oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów, z wyjątkiem egzaminów wstępnych.

4. Prowadzi dokumentację przebiegu nauczania ustaloną dla szkół publicznych.

5. W wypadku szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe – kształci w zawodach określonych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, a w wypadku liceum profilowanego – kształci w profilach kształcenia ogólnozawodowego.

6. Zatrudnia nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych, posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli szkół publicznych (Rozporządzenia MENiS z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczyciel (DzU z dnia 23 września 2002 r., Nr 155, poz. 1288).

Artykuł 86.1. Ustawy o systemie oświaty stanowi, iż minister właściwy do spraw oświaty i wychowania może, w drodze decyzji, nadać uprawnienia szkoły publicznej szkole niespełniającej powyższych warunków, w szczególności jeżeli uzna ją za eksperymentalną.

Szkoła podstawowa i gimnazjum może być tylko szkołą publiczną lub niepubliczną o uprawnieniach szkoły publicznej (art. 8 Ustawy o systemie oświaty).

Skreślanie ucznia z listy uczniów

Ustawa o systemie oświaty w art. 39 ust. 2a
wyklucza możliwość skreślenia z listy uczniów szkoły publicznej ucznia objętego obowiązkiem szkolnym. Uczeń taki może zostać jedynie, w uzasadnionych przypadkach (które powinien wymieniać statut szkoły) i na wniosek dyrektora danej szkoły publicznej, przeniesiony przez kuratora oświaty do innej szkoły. Przeniesienia dokonuje kurator oświaty. W takiej sytuacji dyrektor szkoły może, w drodze decyzji, skreślić ucznia z listy uczniów. Skreślenie następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego.

W przypadku szkoły niepublicznej dyrektor może podjąć decyzję o skreśleniu ucznia z listy uczniów w sytuacjach przewidzianych w statucie szkoły (art. 84 ust. 2 pkt 5 Ustawy o systemie oświaty). Przykładem tego może być przypadek, gdy rodzice, którzy dobrowolnie posłali dziecko do szkoły niepublicznej, nie wywiązują się z obowiązku płacenia czesnego (
Wyrok Sadu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społ. z dnia 9 listopada 2001 r. III RN 149/2000).

Nadzorowanie wypełniania obowiązku szkolnego

Dyrektor szkoły publicznej zobowiązany jest do sprawowania nadzoru wypełniania obowiązku szkolnego przez uczniów zamieszkałych w obwodzie szkoły na podstawie art. 19 Ustawy o systemie oświaty.

Obowiązek szkolny może być spełniany również w szkole niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej. Wówczas art. 16 pkt 6 Ustawy nakłada na dyrektora takiej szkoły obowiązek poinformowania dyrektora publicznej szkoły podstawowej lub gimnazjum, w których obwodzie uczeń mieszka, o fakcie spełniania obowiązku szkolnego przez tego ucznia.

Podstawa prawna

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r., Nr 256, poz. 2572, z późniejszymi zmianami).

2. Rozporządzenia MENiS z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczyciel (DzU z dnia 23 września 2002 r., Nr 155, poz. 1288 z późniejszymi zmianami).

3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU, Nr 83, poz.562).

Kazimierz Stankiewicz – dyrektor Niepublicznej Szkoły Podstawowej nr 47 im. R. Schumana w Warszawie