Pytanie

Dyrektor szkoły w trakcie ferii zimowych „zmusza” nauczycieli do organizowania zajęć dla dzieci – trwających 2 dni po 4 godziny. Daje nam na ten czas do podpisania umowę o wolontariat. Czy powinno być opłacone dodatkowe ubezpieczenie NNW do takiej umowy? Czy w razie wypadku będzie on zakwalifikowany jako wypadek w pracy, w drodze do pracy lub z pracy? Czy będzie mi przysługiwać renta (w razie kalectwa) lub moim dzieciom (w razie śmierci na skutek wypadku podczas wykonywania wolontariatu)? Lub czy będzie mi przysługiwać zasiłek chorobowy na leczenie powypadkowe? Dyrektor twierdzi, że umowa wolontariatu jest dla naszego dobra, a ja uważam, że chroni jedynie dyrektora, który każe nam pracować w czasie urlopu.

Odpowiedź

Dyrektor nie może wydać nauczycielowi polecenia służbowego wykonywania pracy jako opiekun w trakcie różnych form wypoczynku uczniów organizowanych w czasie jego urlopu wypoczynkowego. Jeżeli takie formy wypoczynku w czasie ferii zimowych są organizowane, to należy za zgodą nauczyciela podpisać umowę cywilnoprawną lub umowę wolontariatu (porozumienie). Jeżeli porozumienie z wolontariuszem-nauczycielem zawarte jest na mniej niż 30 dni, to dyrektor powinien wykupić polisę NNW. Wtedy wszystkie świadczenia w razie wypadku będą zależeć od wybranej polisy.

Uzasadnienie

Okres ferii zimowych jest dla nauczyciela urlopem wypoczynkowym. Wyjątkowo, na mocy art. 64 ust. 2 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2014 r., poz. 191 ze zm.) nauczyciel szkoły feryjnej może być zobowiązany przez dyrektora szkoły do wykonywania w czasie ferii następujących czynności:

• przeprowadzania egzaminów,
• prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem do nowego roku szkolnego,
• opracowywania szkolnego zestawu programów oraz uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie.

Polecenie służbowe wykonywania przez nauczyciela pracy jako opiekuna różnych form wypoczynku uczniów, organizowanych w czasie jego urlopu wypoczynkowego, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym (w tym wypadku przeciw prawu do urlopu wypoczynkowego). Nauczyciel może odmówić wykonania takiego polecenia służbowego, bowiem jest one sprzeczne z prawem, w szczególności z art. 64 ust. 2 Karty Nauczyciela. Przepis ten dopuszcza możliwość zobowiązania nauczyciela do wykonywania niektórych czynności w czasie urlopu wypoczynkowego, jednak nie przewiduje opieki w czasie różnych form wypoczynku dzieci. Z nauczycielem, który w czasie ferii wykonuje obowiązki inne niż wymienione w art. 64 ust. 2 KN, powinna być zawarta odrębna umowa, np. umowa-zlecenie, umowa wolontariatu (pod warunkiem, że nauczyciel wyraża na to zgodę).

Świadczenie wolontariatu odpowiada świadczeniu pracy, nie jest jednak świadczeniem pracy lub usług – nie powinno zatem wykazywać cech stosunku pracy, w szczególności podporządkowania dyrektorowi. Z wolontariuszem należy podpisać porozumienie. Na podstawie art. 44 ust. 1 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1118 ze zm.) świadczenia wolontariuszy są wykonywane w warunkach (w zakresie, w sposób i w czasie) określonych w porozumieniu z korzystającym, czyli z dyrektorem reprezentującym szkołę. Zgodnie z art. 43 wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń, jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów – np. wymagania stawiane zatrudnionym nauczycielom w szkołach. W wypadku wolontariatu, którego czas przekracza 30 dni, porozumienie musi mieć formę pisemną, co tym samym oznacza, że dla porozumień krótszych wystarczy forma ustna. Jednakże na żądanie wolontariusza porozumienie zawsze musi zostać potwierdzone na piśmie.

Dyrektor korzystający ze świadczeń wolontariusza ma obowiązek wykupić ubezpieczenie NNW – od następstw nieszczęśliwych wypadków – w wypadku gdy świadczenia te miałyby trwać krócej niż 30 dni. Jeżeli natomiast świadczenie wolontariusza trwa dłużej niż 30 dni, wówczas korzystający nie ma obowiązku wykupienia ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków, gdyż wolontariusz będzie podlegał Ustawie z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach. Zgodnie z ta ustawą wolontariuszowi, który ulegnie wypadkowi przy wykonywaniu świadczeń wolontariackich, w razie wystąpienia nagłego zdarzenia wywołanego przyczyną zewnętrzną, wywołującego uraz bądź śmierć, będzie przysługiwać:

• renta z tytułu niezdolności do pracy,
• jednorazowe odszkodowanie,
• świadczenie zdrowotne w zakresie leczenia następstw wypadku lub choroby zawodowej.

W wypadku gdy dyrektor podpisuje z wolontariuszem porozumienie na okres ferii zimowych bezwzględnie powinien wykupić ubezpieczenie NNW. Jeżeli dyrektor tego nie zrobi, mimo obowiązku wynikające wprost z przepisów (art. 46 ust. 3 ustawy), to w sytuacji wypadku i roszczeń wolontariusza-nauczyciela będzie odpowiadał za to przed sądem.

Inaczej wygląda sprawa z ubezpieczeniem zdrowotnym. W takim wypadku zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych. Zarówno dyrektor, jak i wolontariusz nie opłacają składek na ubezpieczenia społeczne (ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe, chorobowe). Świadczenie wolontariusza jest świadczeniem odpowiadającym świadczeniu pracy – a nie świadczeniem pracy.